AKP Genel Lider Yardımcısı ve İktisat İşleri Lideri Nurettin Canikli, ”Bu rezerv muhakkak peşkeş çekilmedi, buharlaşmadı. 75 milyar dolar bankada 36 milyar dolar hane halkının cebinde. Özel bölüm borcunu ödemiş. Bunu da MB’nin rezervlerinden yapmış. Bir özür bekliyoruz” açıklamasında bulundu.
Nurettin Canikli, Habertürk TV’de Kübra Par’ın ‘Açık ve Net’ programının konuğu oldu. Burada, Merkez Bankası rezervlerinde kaybolduğu belirtilen ve akıbeti sorulan ‘128 milyar dolar’la ilgili konuşan Canikli, şunları söyledi:
Önce buharlaştı denildi. Bu rezerv birilerine peşkeş çekildiği, hatta yurt dışına aktarıldığı bile söylenildi. Sayın Kılıçdaroğlu ve muhalefetteki kimi arkadaşlar tarafından söz edildi. Türkiye iktisadı esnek kur uygulayan iktisat. Yani dövizin fiyatı piyasa tarafından belirleniyor. 1990 yılında TL konvertibil olduğu ilan edildi. Türkiye Cumhuriyeti Devleti ‘bana getirilecek olan her TL’ye karşılık rezerv dövizi vermeyi taahhüt ediyorum’ demektir bunun manası.
Böyle bir piyasada 128 milyar doların buharlaşması, kaybolması üzere bir durum kelam konusu değil. 75 milyar doların Türkiye’deki yerleşik gerçek ve hukukî şahıslar satın almışlar, bankalardaki hesaplarında duruyor. Bu paranın 75 milyar dolarını Türkiye’deki beşerler satın almış ve bankaya yatırmışlar. Büyük çoğunluğu TL mevduatlarını Dolar’a çevirmişler.
Canikli’nin açıklamalarından satır başları şöyle:
“Merkez Bankası bilançosuna baktığımızda bu manada rezervin kendisi gözüküyor. Yalnızca ismi değişiyor. Piyasaya TL vermek için bu yolla TL Dolar swapı yoluyla dahil ediyor. 2018-2019 yıllarında 30 milyar dolar cari açık oluşmuş. Bunun kaynağı da dış ticaret açığı ve ithalattır. İthalatın içinde altının hissesine baktığınız vakit bu devirde Türkiye 2 yılda 36 milyar dolar altın ithalatı yapmış. 2019’da 11 milyar dolar 2020 yılında 25 milyar dolar. Bu altının küçük kısmı bankalara, kurumlara onun dışında değerli kesiti vatandaş tarafından satın alınmıştır.
75 milyar dolar bankada 36 milyar dolar hane halkının elinde, cebinde. Özel dal borcunu ödemiş. Ödediği parayı Merkez Bankası’nın rezervlerinden almış. Özel dalın yurt dışına olan döviz borcu, ithal ettiği mal, makine karşılığında borçlandığı, kullandığı krediden 43 milyar dolar ödemiş, 2020’de 43 milyar dolar azalmış.
Yabancı yatırımcı 2019’da 2.7 milyar dolar, 2020’de 9.3 milyar doları dışarı çıkarmış. Bunlar hangi paralar? Daha evvel getirdiği paralar. Siz Londra’daki tefecilere döviz sattınız argümanları var. Hiçbir peşkeş yok. Bu dolarları ne vakit getirmişler Türkiye’ye? 2015-16-17’de getirdiler. 3 liradan, 4 liradan, 5 liradan TL’ye çevirdiler. Sonra bunları 6-7-8 liradan çevirdiler. En büyük ziyanı bunlar yaşadılar. Biz üzüldük. Londra’daki tefecilere bir transfer kelam konusu değildir. Bu beşerler 12 milyar götürmüşlerse getirdikleri sayı 20 milyar dolardır.
‘Buharlaşma yoktur’
Merkez Bankası döviz piyasasıyla ilgilerini üç sistemle belirler. Direkt döviz alışı satışı yapar. Döviz alım ya da satış ihalesi yapar. Üçüncü piyasa oyuncusu üzere davranır. Üçüncü sistem inanılmaz sistem değildir. 2017’de protokole getirilen usul doğal usuldür. Bu sistem 2017’de gündeme geliyor. Bir orta 2019’da bu protokol Hazine ile Merkez Bankası ortasında yapılmış ardından kullanılmaya başlanmış üzere söylendi. Sayın Mehmet Şimşek’in bakanlığı devrinde yapıldı. Bilhassa Asya piyasasında, Türkiye’de piyasa kapandığında, bir tarafı TL olan süreçler yapılıyordu. Çok küçük alım ve satımlarla TL’nin pahası yükseliyor yahut düşüyordu. O vakit gündeme geldi bu. Asya piyasalarındaki bu düşünceyi gidermek gayesiyle geldi. Kamu bankaları vasıtasıyla bu yapıldı. Kamu bankası Asya piyasasını takip ediyor.
Asya piyasalarında da piyasa kurucu oyuncular, bankalar var. Bu sorun 2019’da gündeme gelen rezerv siyasetine imkan sağlayan bir durumda gündeme gelmedi. 2017’den itibaren aktif bir halde uygulandı. Şayet kâfi bilgiye sahip olmadıkları için söylüyorlarsa bilgilerini düzeltsinler, aksi halde büyük palavradır.
İhale usulü şöyle yapılır. İhale yolu, direkt satış alış tekniği piyasaya müdahale olarak yapılır. Döviz piyasasında oynaklığı azaltmak emeliyle yapılır. Bilhassa TL’nin çok pahalandığı yıllarda Merkez Bankası piyasaya döviz satarak doları yükseltmeye çalıştı; yani TL’ye kıymet kaybettirmeye çalıştı. Diyelim ki doların piyasa kuru 1.5. Merkez Bankası bunu 1.7’ye, 1.8’e çıkarmak istiyor. Türkiye önemli bir ithalat ezasıyla karşı karşıya kalıyor. Merkez Bankası ihaleyi yaparken diyor ki, ‘piyasa 1,5 lakin ben 1.6’dan, 1.7’den arttırım yapıyorum’ diyor. Diyelim dolar yükseliyor, dalgalanma var. Bunu engellemek istiyor. Piyasa fiyatından daha değerli dolar alıyor.
Merkez Bankası’nın 1,5 TL’den dolar alması mümkün iken 1.8’den dolar alıyor. Doların yükselmesini engellemek için piyasa fiyatının altından dolar veriyor. Piyasa 1 milyar dolar satılıyor. Piyasa fiyatı örnek olarak 6,5 lira diyelim. Merkez Bankası 6.2, 6.1, tahminen 6 liraya satıyor. Biz bu tekniği kullanmış olsaydık. Piyasaya dolar satışını piyasa fiyatının altından satmış olsaydık bizi çiğ çiğ yerlerdi. Şu anda söylenecekleri kestirim bile edemiyorum. Hem ihale usulünde hem direkt satış metodunda birebir sakıncalar geçerli.
Bu formülle ticari banka vasıtasıyla piyasaya giriyor. Müdahale gayeli değil. Müdahale maksatlı olsaydı Merkez Bankası bu verileri paylaşması gerekirdi. Burada bu yolu kullanamazsınız. Ağır bir talep artışı sözkonusu döviz piyasasında. Ekonometrik çalışmaların tamamında sık yapılan müdahalelerin sonucu değiştirmediği görülmüştür. Bu prosedürde Merkez Bankası, daha doğrusu Merkez Bankası bir ticari banka vasıtasıyla döviz piyasasında oyun kurucu araçların üzerinden piyasayı regüle ediyor. 100 dolar talep ediliyor fakat arz 80 dolar. Merkez Bankası burada açığı piyasa karşılamadığı vakit sağlaması gerekiyor. İki prosedürle bunu yapamaz. Kamu bankası piyasa giriyor. Oyun kuruculardan bir tanesi. Merkez Bankası’ndan aldığı bu kaynağı hiç dokunmadan direkt satıcı arz edici olarak piyasaya giriyor. Piyasadaki arz açığını bu yolla kapatıyor. Karşısındaki alıcı bunun Merkez Bankası’ndan geldiğini bilmiyor. Ortada bir alım buyruğu var, fiyat var, satım talebiyle eşleşiyor, piyasa gerçekleşiyor. Kör broker, süreç gerçekleşene kadar kimse bilmiyor. Hasebiyle kimseye özel fiyat muamelesi yapmanız mümkün değil.
Merkez Bankası bu prosedürle piyasaya kamu bankasını olağan piyasaya dolar satan olarak gözüküyor. Dolar alan ya da satmak isteyenler bunu bankalar üzerinden yapıyor. Oyun kurucu olanlar, o piyasaya girip dolar alıp satma yetkisi olanlar gözüküyor. Modelin özelliği bu. Bu bilgilerin saklı kalması gerekir.
Merkez Bankası’nın bu yolla ne kadar rezerv kullandığı sayısının açılması isteniyor. Kılıçdaroğlu ve arkadaşların talep ettiği bankalardan döviz alanların açıklanması. Bu sayı aslında Merkez Bankası’nın bilançosunu dikkatle izlediğinizde görebiliyorsunuz. Merkez Bankası’nın 2019 ve 2020 yılında ticari banka vasıtasıyla ne kadar döviz verdiğini anlayabilirsiniz.
‘Piyasada dolara talep varsa bu talebi Merkez Bankası’nın karşılanması gerekiyor’
Piyasa şöyle işliyor. Oyuncular piyasaya giriyor. Döviz almak isteyen alım buyruğu gönderiyor, şu fiyattan şu kadar dolar almak istiyorum diyor. Bir öteki oyuncu da alım buyruğu görülen fiyattan satım buyruğu veriyor, eşleşme gerçekleşiyor. Satılan tüm dolarlar piyasa fiyatından satılmıştır. Piyasa fiyatının altında bir satış sözkonusu değil. Yol zati buna imkan vermiyor. Bu alım buyruğuna giren oyuncunun, piyasa yapan bankanın kimliğini döviz satan, Hazine ismine döviz satan muhabir banka, kamu bankası görmüyor, bilmiyor. Yalnızca meblağ ve ölçü var, bunu görüyor. Bu türlü bir piyasa işleyişinde rastgele kişi ve kuruma ayrıcalıklı bir satış sözkonusu olmaz. Sistem buna müsaade vermiyor.
Buna kör broker deniyor. Süreç gerçekleşene kadar brokırlerler kör, görmüyorlar. Bu piyasadaki süreçlerin objektif olma koşullarından bir tanesi budur. Karşı tarafta alıcı ve satıcının süreç sona erene kadar birbirlerini görmemeleri gerekiyor. Başta sayın Kılıçdaroğlu’na ve eleştirenleri bu modeli kullandığımız için bize teşekkür etmesi gerekiyor.
Merkez Bankası bunları bu prosedürle piyasaya vermesi gerekir miydi? Elbette gerekirdi.
Piyasada dolara talep varsa, dolar talebi piyasa dinamikleri tarafından karşılanamıyorsa, TL’nin konvertibil olması yüzünden bu talebi Merkez Bankası karşılaması gerekiyor. Şayet bu taahhüdünün gereği talep edilen dövizi vermek zorunda. Bir talep var TL’den dövize geçme talebi. Piyasa karşılamıyorsa Merkez Bankası karşılıyor. Aksi halde temerrüde düşer. Temerrüd ne demektir? İflas demektir.