Anadolu Ajansı, Çin’in Uygur Türklerine yönelik siyasetini eleştiren haber yaptı. Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde yaşayan ailesi ve akrabaları ortasında 40 bireyden haber alamayan Uygur Türkü ilahiyatçı Habibullah Küseni ve 4 yıldan uzun müddettir annesi, kardeşleri ve yeğenleriyle görüşemediğini belirten Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Milletlerarası Bağlar Kısmı Öğretim Üyesi Abdürreşit Celil Karluk, yaşadıklarını AA muhabirine anlattı.
AA’nın haberi şöyle:
Küseni, Yemen’de ilahiyat eğitimi aldıktan sonra 2001’de döndüğü Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde 8 yılda 7 kez mahpusa atıldığını belirterek, “Hiçbir kabahat isnat etmeden yalnızca ilahiyatçı olduğum için dövdüler, ‘Sen teröristsin.’ dediler. 2009’da Uygur Türkü bir polis ülkeyi terk etmezsem Çinlilerin beni yok edeceğini söyleyince Suriye’ye geldim. Çocuklarım orada Arapça eğitim aldıktan sonra 2012’de Türkiye’ye geldik.” diye konuştu.
Aralarında 3 kız, bir erkek kardeşi ile enişteleri, yeğenleri ve kuzenlerinin bulunduğu 40 yakınının akıbetini 4 yıldır bilmediğini lisana getiren Küseni, şöyle devam etti:
“Annem iki ay evvel konutta ağlayarak bir şey yazıyordu. Ne yazdığını sordum, annemin daha evvel bir şey yazdığını görmemiştim. (İsimleri tek tek yazarak) ‘Ailemizden 40 kişi toplama kampında.’ dedi. Benim annem her gece namaz kılıyor, her gece ağlıyor. Annemin kızları ve oğlu ile 4 yıldır bağlantısı kesildi. Hayatta mı, öldüler mi bilmiyorum.”
Sadece erkek kardeşi ve bir eniştesinin durumuna ait dolaylı yollardan bilgi aldığını söyleyen Küseni, “Küçük kardeşim yalnızca lokantasında namaz kıldığı için 17 sene mahpus cezasına çarptırıldı. Birinci evvel 7 sene ceza aldı, sonra da benim kardeşim olduğu için 10 yıl daha eklediler.” sözlerini kullandı.
Küseni, 12 yıl mahpus cezası alan eniştesine ise ne cürüm isnat edildiğini bilmediklerini kaydetti.
Kardeşlerinin akıbetini öğrenmek için Çin’in Ankara Büyükelçiliği ve İstanbul Başkonsolosluğuna müracaatta bulunduğunu belirten Küseni, yakınlarının ceza alması ve kamplarda tutulmasının sebebi olarak “terörizm” suçlamasını gösteriyor.
Küseni, “Çinliler bizi terörist diye suçluyor. Hiçbiriyle ilgili bize yanıt vermiyor. Biz toplama kamplarında olduğunu biliyoruz lakin nerededir onu bilmiyoruz. Kesin bilgimiz yok.” dedi.
Küseni, babaları ölen ya da kamplarda olduğu için haber alınamayan Türkiye’deki 40 Uygur Türkü çocuğa eğitim veriyor.
Küseni üzere Türk vatandaşı olan Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi Abdürreşit Celil Karluk da 4 yıldan uzun müddettir annesi, kardeşleri ve yeğenleriyle görüşemediğini anlattı.
Eğitim ve öğretim hayatı boyunca Çin, ABD, Avusturalya ve Türkiye’de bulunduğunu belirten Kaşgar doğumlu Akademisyen, babasının “Kardeşini hacca götür.” vasiyetini yerine getirmek için kardeşi Abdülcabbar (Cappar) Celil’i 2014’te evvel Türkiye’ye getirdiğini söyledi.
Karluk, “Hacca göndermek üzereyken polisler ailesine baskın yaptı ve dönmesi emredildi. Çin’den ayrıldıktan 11 gün sonra döndü. Temmuz 2014’ten beri bu kardeşimden haber alamıyordum lakin 2017’de kardeşimin kamplara alındığı ve tıbbi deney ve azaplarla büsbütün felç edildiği bilgisini aldım. Öbür kardeşlerimin de 2017 sonrası toplama kamplarına alındıkları duyumu geldi.” diye konuştu.
Bu duyumların doğruluğunu 2 yıl boyunca sorguladığını ve Çin’de eğitim verdiği öğrencileri ve meslektaşlarından yardım aldığını söz eden Karluk, “Bütün kanalları denememe karşın haber alamadım lakin Kasım 2019’da net bilgiler geldi. Bu bilgiler ışığında bir tanıklık görüntüsü hazırladım ve Çin Büyükelçiliği çabucak tepki gösterdi.” dedi.
Çin’in Ankara Büyükelçiliğinden ailesine ait antetsiz ve imzasız bir bilgi notu aldığını tez eden Karluk, “Rektörümüz Yusuf Tekin Büyükelçiliğe bu bilgi notu size mi ilişkin, aitse öğretim üyemiz neden ailesiyle bağlantı kuramıyor diye sordu.” tabirlerini kullandı.
Karluk, biri gördüğü azaplar nedeniyle felç olduğu düşünülen 3 kardeşi, 1938 doğumlu annesi, 20’ye yakın yeğeni ve eşinin ailesine ulaşamadığını söyledi.
Bunların sebebi olarak da kendisinin Türkiye’de olmasını gösteren Karluk, 4 yıldır görmediği annesiyle yaptığı son telefon görüşmesine ait de şunları kaydetti:
“Annemin sesini en son 2017’nin nevruzunda duydum. Aradım, ‘Oğlum şu lanet telefonu kapat evdeler, bir daha arama.’ dedi. Ondan sonra ne ben sesini duyabiliyorum ne onlardan bir ses seda var. Kardeşlerimle de irtibatım kesildi. Felç olan kardeşimin Kaşgar’da meskende olduğunu, bakıma ve tedaviye muhtaç olduğunu öğrendim ancak kimin baktığını bilmiyorum. Çocuklarının nerede olduğunu bilmiyorum. Memleketler arası basına yansıyan bilgiler çok daha rahatsız ediyor. Sistematik tecavüz, azaplar, organ hırsızlığı ve öldürmeler. Ben bunlara maruz kalmalarından çok tasa ediyorum. Benim kız yeğenlerim var, yengelerim var. Bunları düşündükçe gece gözüme uyku girmiyor.”
Karluk’un Çin temsilciliklerine yaptığı müracaatlar sonucunda, kardeşinin beyin kanaması geçirerek felç olduğu, annesinin ise alzaymır nedeniyle konuşamadığı karşılığını aldığını kaydetti.
Diğer kardeşlerinin ise “Teröre teşebbüs” kabahatiyle mahpusa girdiği bilgisini edinen Karluk, “Çin’de bir insanın terörist olması için ‘Selamünaleyküm’ demesi kâfi, ‘Ben Müslüman’ım’ demesi kâfi, sakal bırakmak bile terörist olmanız için kâfi.” dedi.
Çin’de son yıllarda Uygur Türklerinin kimlik ve kültürlerine yönelik ihlaller, memleketler arası kamuoyu tarafından eleştiriliyor.
Pekin’in “mesleki eğitim merkezleri” olarak isimlendirdiği, memleketler arası kamuoyunun ise “yeniden eğitim kampları” diye tanımladığı yerlerde, BM bilgilerine nazaran en az 1 milyon Uygur Türkü kendi isteği dışında tutuluyor.
Pekin idaresi, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde kaç kamp bulunduğuna, buralarda kaç kişinin olduğuna ve kelam konusu bireylerden ne kadarının toplumsal hayata döndüğüne ait bilgi vermiyor.
BM ve öteki memleketler arası örgütler, kampların incelemeye açılması davetlerini yinelerken, Çin, şu ana kadar kendi belirlediği birkaç kampın az sayıda yabancı diplomat ve basın mensubu tarafından kısmen görülmesine müsaade verdi.
Çin makamları, BM yetkililerinin direkt bilgi almak gayesiyle bölgede serbestçe inceleme yapma talebini ise geri çeviriyor.