Eski Dışişleri Bakanı Menuçehr Muttaki, kelam konusu ses kaydını ABD eski Lideri Donald Trump’ın talimatıyla Bağdat’ta düzenlenen hava saldırısı ile öldüren İhtilal Muhafızları Ordusu yurt dışı kolu Kudüs Gücü Kumandanı Kasım Süleymani’ye yönelik ‘siyasi suikast’ olarak kıymetlendirdi.
Zarif, geçtiğimiz Mart ayında kaydedilen ses kaydının bir kısmında, evvelki parlamento seçimlerine iştirakteki düşüşü eleştiriyor. Çünkü bu durum, nükleer mutabakata karşı çıkan muhalefet akımının parlamentoda çoğunluğu sağlamasına yardımcı olmuştu.
Nitekim ses kaydında, Bakan Zarif’in Devrim Muhafızları ve Kumandan Süleymani’nin İran diplomasisini çökertme yönündeki rolünü, birebir vakitte nükleer anlaşmanın akabinde İran ile Rusya ortasında Suriye’deki artan iş birliğini eleştiriyor. Moskova’yı İran-Batı yakınlaşmasından korkarak muahedenin istikametini değiştirmeye çalışmakla suçlayan Şık, İran’daki ordu ile diplomatların pozisyonlarının karıştığı tenkidinde bulunarak diplomasi aygıtının saygınlığını geri kazanması davetinde bulunuyor.
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatibzade, ses kaydının yasadışı olduğunu belirterek “Zarif, kayıtta Kumandan Süleymani’yi onurlandırmaktan, onun barışı sağlamadaki rolünden, bilgeliği ve mantığından bahsediyor” diyen Hatibzade, kaydın yayınlanmasını ‘yasadışı’ olarak nitelendirdi. Birebir vakitte Zarif’in açıklamalarını “üzerinde muahedeye varılan üst seviye kararları aldığı bir tecrübe, dürüstlük, şeffaflık ve dinamizm atmosferi çerçevesine” diye konuştu.
Dışişleri Bakanlığının röportaj sürecindeki rolünü reddeden Hatibzade, “Ses kaydını kimin ve niye yayınlandığını bilmiyoruz. Medyadan Zarif’in yorumlarını kesme tarafında bir istek mevcuttu; Lakin kayda genel biçimde bakılması lazım” tabirlerini kullandı.
Yurtdışındaki medyadan evvel İran medyasında yayınlandığına işaret ederek kaydın sızdırılmasının değersiz olduğu hissiyatını vermeye çalışan Hatibzade, “Evvelsi gün sızdırılmış olması üzücü. Birinci başta sonlu bir halde yayılmıştı; dün sabah kimi gazetecilerden duyduk, akşam ise daha büyük bir ölçeğe ulaştı” açıklamalarında bulundu.
Ses kaydını Süleymani’ye yönelik bir ‘siyasi suikast’ olarak pahalandıran eski Dışişleri Bakanı Muttaki ise kaydı eleştirdi. Bu tarafta bilhassa de Zarif’in iktidarın diplomatik aygıttansa ‘saha’yı tercih edişi istikametindeki açıklamalarına değindi. Hakikaten Şık, kayıtta “Sahanın diplomasiye harcanmasından daha çok, diplomasi sahanın muhtaçlıklarını karşıladı” diyerek üstü kapalı olarak İhtilal Muhafızları’na ve bölgedeki çeşitli çatışma bölgelerinde yer alıp çeşitli milletlerden milislere sponsorluk yapan Kudüs Gücü’nün rolüne işaret etmişti. Tıpkı vakitte “Her müzakereye gittiğimde, bu ayrıcalığı ya da şu noktayı elde etmeni istiyorum diyen kişi daima Süleymani’ydi. Adeta savaş alanında başarılı olmak için pazarlık yapıyordum” tabirlerini kullanmıştı.
Zarif’in açıklamalarının, onun saha ya da diplomasi hakkında hakikat bilgilere ya da dakik bir tanıma sahip olmadığını gösterdiğini öne süren Muttaki, “Zarif’in ABD’ye bakıp saha ile diplomasinin tek bir siyaset ve uyumlu bir yaklaşımla birbirini nasıl tamamladığını görmesi yeterli” sözlerini kullandı.
Zarif’in Rusya ve İran’ın Suriye’deki iş birliğine değindiği kısımlara odaklanan Muttaki, Süleymani ve Putin ortasındaki görüşmelerin ve Süleymani’nin Suriye çatışmasına davetin ‘Rusya’yı savaş alanına girmeye ikna etme istikametinde bir merhamet mermisi olduğunu’ belirterek “Bu röportajın ABD’nin askeri suikast düzenlediği bireylere yönelik korkakça bir siyasi suikast olması üzücü” vurgusunda bulundu.
Temmuz 2015’te nükleer mutabakatın ilanı ile Ocak 2016’da uygulanmaya başlaması ortasındaki altı aylık müddette yaşananları hatırlamanın kâfi olacağına değinen Şık, mutabakat uygulanmadan evvelki iki hafta içerisinde İran’daki Suudi Arabistan Büyükelçiliği ve Konsolosluğuna yönelik ataktan, ABD kuvvetleri botlarının tutuklanmasından bahsederek bunların mutabakatın İran dahilindeki muhaliflerinin baltalama teşebbüsleri olduğunu öne sürüyor.
Süleymani’nin birinci Moskova ziyaretinin de bu çerçevede olduğundan bahseden Şık, Moskova’yı nükleer muahedenin ‘tamamlanması’ istikametindeki durumu aksine çevirmeye çalışmakla suçlayarak şöyle diyor:
“Anlaşmanın imzalanmasıyla Rusya, Süleymani’yi karşılamaya karar verdi. Süleymani’nin Putin’i Suriye’deki savaşa katılmaya ikna ettiğini argüman ediyoruz. Aslında kararını vermiş olan Putin, İran kara kuvvetlerinin iştiraki karşılığında hava kuvvetleri ile savaşa dahil olmuştu bile. Fakat orada kara kuvvetlerimiz yoktu; Suriyeliler, Araplar, Afganlar ve gönüllüler vardı. Suriye’ye müdahale kararı alırken Temmuz 2015’te Süleymani’yi davet ettiler. Rusya Suriye’yi Akdeniz üzerinden vurabilecekken neden İran hava alanı üzerinden saldırdı? Rus bombardıman uçakları niye İran üzerinden uçtu? Üstelik tüm bunlar nükleer mutabakat sonrasında gerçekleşti”
Rusya’nın nükleer muahede öncesindeki müzakerelerde aldığı rolün detaylarını açıklayarak daha da ileri giden Şık, “Rusya, muahedenin imzalanmasını önlemek için son hafta elinden geleni yaptı. Nükleer muahedenin başarılı olacağına inanmamış olan Ruslar, son haftalarda muahedenin bir sonuca varmak üzere olduğunu fark ettiklerinde yeni tekliflerde bulunmaya başladılar. Bu kademede Rusya ve Fransa, İran’ın nükleer muahedeyi sürdürmek için Güvenlik Kurulu müsaadesini her altı ayda bir uzatması gerektiği teklifinde bulundu” tabirlerini kullandı.
Zarif, mutabakata dahil olan ülkelerin dışişleri bakanlarını Viyana’da bir ortada gösteren küme fotoğrafında Rusya Dışişleri Bakanı’nın bulunmamasını Rusya’nın hoşnutsuzluğuna delil gösterdi.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hatibzade, dün, Şık ile Rus mevkidaşı Sergey Lavrov ortasındaki ‘kadim ilişkinin’ gücünü överek Moskova ile ortayı yumuşatmaya çalıştı. Rusya ve İran ile bağlantıların ‘stratejik’ olduğunu vurgulayan Hatibzade, ‘ilişkileri çeşitli seviyelerde geliştirme’ niyetlerini söz etti.
Söz konusu ses kaydı, Zarif’in önümüzdeki 18 Haziran’da yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde reformist hareketin mümkün adayları ortasında ismi ön plana çıktığı bir devirde geldi. Reformist akım, aday listesini geçirirken seçimlere iştirakin gerileyeceği istikametindeki iç endişeler üzerine oynuyor.
Ay başından bu yana İran, ortalarındaki karşılıklı ahengi yine sağlamak için Nükleer Muahede Ortak Kurulu arabuluculuğunda ABD idaresi ile dolaylı müzakerelerde bulunuyor.
Nitekim seçimler ve Viyana’daki görüşmeler ışığında, İran etrafları ses kaydının zamanlaması ve sebebi konusunda ikiye bölünmüş durumda. Zarif’i cumhurbaşkanlığı seçimlerinde görmek isteyen çevreler, bunu reformistlerin adaylığına yönelik bir darbe olarak görüyor. Kimileri ise bu yeni gelişmenin Zarif’in müzakerelerdeki pozisyonunu ‘olumlu’ etkileyeceğine, bundan yaptırımların kaldırılmasıyla çıkılacağına inanıyor.
Batılı ülkeler İran’ın bölgesel faaliyetleri ve balistik füze programı üzerinde baskı kuracak daha kapsamlı bir muahedeye varmak emeliyle diyalog masasına dönmesi tarafında garanti elde etmek isterken, İran bir başka yandan da İhtilal Muhafızları ve terörizme ait yaptırımlarla ilgili zorluklarla karşı karşıya.
Zarif’e yakınlığı ile bilinen birtakım uzmanlar, sürmekte olan görüşmelerde Batı’nın esnekliğini kazanmak için seçim kağıdını kullanma tarafında argümana girerken tıpkı vakitte mevcut durumun Batı ile ‘katı bir idareye’ yol açacağı ikazında bulunuyor.
İran hükümeti, geçen yılki parlamento seçimlerinde en düşük iştirak oranının kaydedilmesi akabinde İranlıları sandığa götürme gayretleri kapsamında seçimlerden evvel nükleer mutabakattaki çıkmazı kırmak istiyor. Lakin tıpkı vakitte Viyana görüşmelerinde rastgele bir seçim yönelimini reddetmekte ısrar ediyor.