Dedesi Nazım Paşa’nın tesiriyle şiire ilgi duyan usta kalem genç yaşta yazmaya başladığı şiirleriyle milletlerarası üne kavuştu.
20 Kasım 1901’de Selanik’te doğan ‘Mehmet Nazım’ edebiyat tarihinde “Nazım Hikmet” ismiyle tanındı. Usta şair, Ran soyadını ise sonradan aldı.
Usta şair hayatının birinci yıllarını ve şiire başlama kıssasını yaptığı bir açıklamada şöyle anlatmıştı:
“Ben 1902 yılında, 20 Ocak’ta Selanik’te doğdum. Dedem valiydi, şiirle ilgilenirdi. Annem ressamdı, birkaç yabancı lisan bilirdi. Babam evvel elçilik, daha sonra üst seviye memurluk yaptı. Birinci şiirimi 13 yaşındayken yazdım. Bir yangını anlatıyordu. Ailem benim kusursuz bir çocuk olduğuma karar vermiş ve şiir yazmamı telkin etmeye başlamıştı. 15 yaşında bahriye okuluna verdiler. Deniz subayı yapmak istiyorlardı beni. Okuduğum sınıf ikiye ayrılmıştı. Bir kısmı sporla, oburu şiirle uğraşıyordu. Ben şairler tarafına düştüm. Okulda bize tarih ve edebiyat derslerini ünlü Türk şairi Yahya Kemal veriyordu. Kedimi anlatan bir şiir yazmıştım. Yahya Kemal, şiirimi okuduktan sonra kedimi getirmemi söyledi. Tüyleri dökülmüş, çelimsiz bir kediydi. Yahya Kemal o vakit bana ‘Bu kadar allayıp pullayabildiğine nazaran, senden kesin şair olur.’ demişti. 16 yaşındayken Yeni Mecmua’da ‘Servilikler’ isimli şiirim yayınlandı. Bu şiir herkes tarafından beğenilmişti. 17 yaşında artık yazdıklarım önemli ciddi basılıyordu.”
Nazım Hikmet Ran, ilkokulu Göztepe Taş Mektep’te okudu, akabinde Mekteb-i Sultani’nin hazırlık sınıfına yazıldı. Ailesinin ekonomik külfete düşmesi yüzünden, bir yıl sonra okuldan alınan Ran, Nişantaşı Sultanisi’ne kaydedildi.
Serbest şiirin öncüsü oldu
Usta şair, ne yazdığını anlamasa da Batum’da gördüğü Rusça bir şiirin formundan etkilenerek hür şiire ilgi duymaya başladı.
Moskova seyahati sırasında yazmaya başladığı “Açların Gözbebekleri” şiirinde hür ölçüyü deneyen Ran, yazdığı birtakım şiirleri 1923’te “Yeni Hayat” ve “Aydınlık” üzere mecmualara göndererek yayımlattı.
Ran, özgür ölçüde Türk şiirinin birinci örneklerini verirken, bir makalesinde şunları kaleme almıştı:
“Kafiyeli, vezinli şiir yazılmaz diyenler de kafiyesiz, vezinsiz şiir yazılmaz diyenler de dar başlıdır. Şiir o denli de yazılır, bu türlü de. Ben artık bütün biçimlerden yararlanıyorum. Halk edebiyatı vezninde de yazıyorum, kafiyeli de yazıyorum. Karşıtını de yapıyorum. En sade konuşma lisanıyla kafiyesiz, vezinsiz şiir de yazıyorum. Sevdadan da barıştan da inkılaptan da hayattan da vefattan de sevinçten de üzüntüden de umuttan da ümitsizlikten da kelam ediyorum. Beşere has her şeyin şiirime de has olmasını istiyorum. İstiyorum ki okuyucum bende bütün hislerinin sözünü bulabilsin.”
Moskova’dan 1924’te Türkiye’ye dönen Nazım Hikmet, Aydınlık mecmuasında çalışmaya başladı. Mecmuada yayımlanan şiir ve yazılarından ötürü 15 yıl mahpusu istenince Ran tekrar Moskova’ya gitti.
Toplumcu bir sanat anlayışını benimsedi
Şairin birinci şiir kitabı “Güneşi İçenlerin Türküsü” 1927’de Bakü’de yayımlandı.
Cumhuriyet’in 5. yıl dönümü münasebetiyle çıkarılan aftan yararlanmak üzere Temmuz 1928’de Türkiye’ye girerken yakalanan Nazım Hikmet, bir müddet tutuklu kaldı.
Nazım Hikmet Ran, yazı takımına katıldığı “Resimli Ay” mecmuasında bir yandan şiirlerini yayımladı, bir yandan da edebiyatın yerleşmiş kıymetlerine karşı sert çıkışlar yaptı.
Kendisini “sosyalist şair” olarak tanımlayan Ran, sanatın maksadı konusundaki tartışmada “sanat sanat için değildir” diyerek toplumcu bir anlayışı benimsediğini tabir etti.
Nazım Hikmet’in İstanbul’da 1929’da basılan “835 Satır” şiiri, edebiyat etraflarında geniş bir yankı uyandırdı.
Şair Ran, tam manasıyla klasik de denilemeyecek lakin biçimsel bakımdan daha az deneysel bir şiir lisanı geliştirdi.
Şiirleriyle ilgili açılan pek çok davada beraat eden Ran, 1933’e kadar “gizli örgüt kurmak” hatasından daha sonra ise “orduyu ve donanmayı isyana teşvik” kabahatinden tutuklandı ve 28 yıl 4 ay mahpus cezasına mahkum edildi.
Nazım Hikmet Ran, 1939’da, 17 bin mısradan oluşan “Memleketimde İnsan Manzaraları” isimli yapıtını yazmaya başladı.
“Uluslararası Barış Ödülü” aldı
Genel Af Maddesi’nden yararlanarak, 1950’de hür kalan şaire, Dünya Barış Kurulu tarafından Picasso, Paui Rubeson, Wanda Jakubuurska ve Pablo Neruda’yla birlikte “Uluslararası Barış Ödülü” verildi.
Neruda’nın “Nazım’a sahip çıkın, biz onun yanında şair bile sayılmayız.” dediği şair Ran, hür kaldıktan sonra askerliğe alınacağını öğrenince, öldürüleceği kanısıyla Stalin idaresindeki Sovyetler Birliği’ne gitti.
Ran, 25 Temmuz 1951’de Bakanlar Kurulunca Türkiye vatandaşlığından çıkarıldı. Tıpkı yıl şairin oğlu Mehmet dünyaya geldi.
Eserleri milletlerarası barış kongrelerine katılması ve bu doğrultuda çaba etmesi nedeniyle de birçok lisana çevrilen Ran, dünyada çapında büyük bir üne ulaştı.
2002 UNESCO tarafından “Nazım Yılı” ilan edildi
Nazım Hikmet Ran’ın doğumunun 100. yılı münasebetiyle 2002 yılı UNESCO tarafından “Nazım Yılı” ilan edildi.
Novodeviçi Mezarlığında toprağa verilen şair, 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Şurası kararıyla tekrar Türk vatandaşlığına kabul edildi.
Ran’ın “Dağların Havası” (Osmanlıca), “Güneşi İçenlerin Türküsü”, “835 Satır”, “Sesini Kaybeden Şehir”, “Benerci Kendini Niye Öldürdü?”, “Taranta Babu’ya Mektuplar” isimli yapıtları hayatı sırasında, “Kurtuluş Savaşı Destanı”, “Rubailer”, “Memleketimden İnsan Manzaraları”, “Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar”, “Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar”, “Kuvayi Milliye”, “Sevdalı Bulut”, “Nazım ile Piraye”, “Hikayeler”, “Piraye’ye Mektuplar”, “Henüz Vakit Varken Gülüm”ün de ortalarında bulunduğu çok sayıda yapıtı ise vefatından sonra yayımlandı.
Eserleri 50’den fazla lisana çevrilen şair, cezaevindeyken, İbrahim Sabri ve Mazhar Lütfi takma isimlerinin yanında imzasız olarak kimi şiirlerini okuyucuyla buluşturdu, 1949’da ise Ahmet Oğuz Saruhan ismiyle “La Fontaine’den Masallar” isimli kitabını çıkarttı.