Sudan ve Mısır, muahede olmaksızın barajın ikinci sefer doldurulmamasını, ABD, Avrupa Birliği ve Dünya Bankasının orta bulucu olmasını talep ederken, Etiyopya ise rastgele bir uzlaşı olmasa da barajın doldurulacağını belirtiyor.
Mısır, Sudan ve Etiyopya ortasında siyasi krize yol açan Hedasi Barajı’na ait müzakerelerin sonuçsuz kalmasından dolayı bölgedeki tansiyon yine yükselmeye başladı. Afrika Birliği Devir Başkanlığını Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC) Cumhurbaşkanı Felix Tshisekedi’nin almasının akabinde 3-5 Nisan’da KDC’nin başşehri Kinşasa’da yine başlayan görüşmeler, rastgele bir ilerleme olmadan sona erdi.
Müzakerelerde Sudan ve Mısır tarafı Etiyopya’nın barajın dolumu ile ilgili tek taraflı uygulamalarının neden olacağı tehlikelere vurgu yaptı. Etiyopya tarafı egemenlik haklarını kısıtlayacak rastgele bir muahedeyi kabul etmeyeceğini yineledi. Son haftalarda karşılık sert açıklamalar yapan taraflar, barajın inşasının başlamasından bu yana 10 yıl geçmesine karşın hala muahedeye varamadı.
Arap ülkeleri Sudan ve Mısır’a takviye verdi
İlk olarak Temmuz 2020’de barajı doldurmaya başlayan Etiyopya, barajın ikinci kere bir sonraki yağmur devrine denk gelen temmuz ayında doldurulacağını açıkladı. Etiyopya Su, Sulama ve Güç Bakanı Seleshi Bekele, 17 Mart’ta, “İkinci dolum süreci ne değerine olursa olsun ertelenmeyecek.” vurgusu yaptı.
Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi’nin 30 Mart’ta Süveyş kentinde düzenlediği basın toplantısında, “Nil suları kırmızı çizgidir. Su haklarımızın ihlal edilmesine müsaade vermeyeceğiz. Mısır’ın sularının rastgele bir formda ihlal edilmesi, tüm bölgenin istikrarını tehdit eden bir reaksiyona yol açacaktır. Hiç kimse Mısır’dan bir su noktası alamaz, denemek isteyen yaklaşsın.” tabirlerini kullanmasının akabinde bölgedeki tansiyon tekrar yükseldi.
Sisi’nin sert açıklamalarının çabucak akabinde alışılmadık halde Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Ürdün, Libya, Suudi Arabistan, Bahreyn ve Umman üzere ülkeler, baraj konusunda Mısır ve Sudan’ın tavrını desteklediklerini açıkladı.
Sudan ve Mısır hava kuvvetleri 4 Nisan’da Sudan’ın kuzeyindeki Merevi Hava Üssü’nde “Nil Kartalları 2” isimli ortak hava tatbikatı düzenledi. Sudan ve Mısır hava kuvvetlerine bağlı ögelerin yanı sıra iki ülkeden “yıldırım” ismi verilen özel birliklerin yer aldığı tatbikatta, düşman gayelerine akın ve stratejik amaçların korunması senaryoları icra edildi.
Taraflar ne istiyor?
Hedasi Barajı’nın inşasına başlanmasıyla bölgedeki ülkeler ortasında ırmak sularının kullanımı konusunda çıkan uyuşmazlık, birçok milletlerarası aktörün devreye girmesine karşın tahlile kavuşturulamadı.
Sudan, Mısır ve Etiyopya ortasında 2015’te imzalanan “İlkeler Deklarasyonu” sonrasında tekraren bir ortaya gelen ülkeler, şimdiye kadar hiçbir en son muahedeye varamadı. Deklarasyonda, Mısır ve Sudan’a barajın ürettiği elektrik ihracatında öncelik verilmesi, barajın dolumu sırasında aşağı kıyı ülkelerin çıkarlarının korunması, ziyanların tazmini ve uzlaşmazlıkların tahlili için ortak bir yapı kurulması amaçlandığı belirtildi.
Mısır, barajın yapıldığı Mavi Nil Irmağı’ndan her yıl en az 40 milyar metreküp su salınmasını ve barajın büsbütün doldurulmasının uzun yıllara yayılmasını talep ediyor. Etiyopya ise yıllık 31 milyar metreküp salmak ve barajı 4 ile 7 yıl ortasında doldurmak istiyor.
Kahire ve Hartum idaresi barajdan salınacak suya ait bağlayıcı bir muahede yapmak isterken, Etiyopya bağlayıcı bir mutabakat yapmaktan kaçınıyor.
Ayrıca Sudan ve Mısır’ın Avrupa Birliği, ABD ve Dünya Bankasının müzakerelerde orta bulucu olması için yaptığı talep, Etiyopya tarafından reddediliyor.
Baraj Nil Irmağı’nı besliyor
Etiyopya, Hedasi Barajı’nın inşasına Nisan 2011’de ülkenin batısındaki Benishangul Gumuz eyaletinde başladı. Sudan sonuna yakın bir bölgede yapılan barajın maliyeti yaklaşık 5 milyar dolar. İtalyan Salini şirketince inşa edilen barajın uzunluğu 1800 metre, derinliği de 140 metre.
Şimdiye kadar yüzde 79’u tamamlanan Hedasi Barajı’nın birinci başta 750 megavat elektrik üretmesi planlanıyor. Bittiğinde 74 milyar metreküp su tutacak barajın toplam güç üretim kapasitesi 6 bin 450 megavat olacak.
Baraj, Nil Irmağı’nı yüzde 85 besleyen Mavi Nil Irmağı kolu üzerinde yapılması nedeniyle büyük ehemmiyet taşıyor.
Elektrik gereksiniminin yaklaşık yüzde 90’ını hidroelektrik santrallerinden sağlayan Etiyopya, Afrika’nın en büyüğü olacak Hedasi Barajı ile yetersiz güç üretimini gidermeyi amaçlıyor.
Arap basını ne diyor?
Arap ve Mısır gazeteleri ise Kinşasa’da düzenlenen Etiyopya Rönesans Barajı ile ilgili son çeşit görüşmelerin tökezlediğini aktardılar. Londra merkezli Al-Arab gazetesinde Mısır’ın atacağı adımlar ortasında askeri seçenekler olacağına işaret etti. Gazete, gözlemcilerin Sudan’da bir ayrışma yaşandığını şu tabirlerle aktardı:
Bir küme Mısır’la daima uyumu müzakerelerin gidişatını denetim etmesi ve hudut krizini çözmeye çağırması için Etiyopya üzerinde bir baskı aracı olarak görürken, öteki bir grup buna inanmıyor. Yaşanan gelişmeler Sudan’ın başşehri Hartum’un bölgesel ilgilerini etkiliyor ve onu siyasi soruna sokuyor