HAZAR DOST
Aradan geçen yedi yılda yargılama, ne madenci yakınlarının ne de kamuoyunun içine sinen bir biçimde ilerlemedi. Gerçekten, 9 Şubat 2021 itibariyle 301 madencinin vefatından sorumlu olan şahısların tamamı tahliye edildi. Pekala 13 Mayıs’tan bugüne kadar neler yaşandı?
50 ay süren yargılama
Soma Kömür İşletmeleri AŞ.’ye bağlı olan kömür madeninde 13 Mayıs 2014’te yaşanan kaza, aylar öncesine bilinen, tedbir alınması mümkün olan bir şeydi. Madendeki iş güvenliği uygulamalarının yerinde yapılmaması, havalandırmanın madencilerin hayatını kurtarması için değil personellerin şikayetlerini gidermek üzerine yapılması katliama davetiye çıkardı.
İşçiler, patlamanın olmadığı madende, karbonmonoksit zehirlenmesinden hayatını kaybederken, birden fazla çalışanın gaz maskesi bir iki yıllık maskelerdi. Kimisin de maske yoktu. Uzmanlar, iş güvenliği açısından gaz maskesinin kullanılır olmasının Soma’da yaşanan katliamın bilançosunu düşüreceğini söyledi.
Madende çalışan emekçilerin, günler evvel başlayan ‘ısı artışı’ şikayeti, CHP Milletvekili Özgür Özel tarafından TBMM’de de gündeme getirildi. Lakin periyodun bakanları, ‘Soma Kömür İşletmeleri AŞ. örnek şirketlerimizden birisidir’ karşılığıyla karşılandı.
Havalandırma ve kurtarma odası eksikliğinden kaynaklı olarak 301 madenci hayatını kaybetti. Uzman raporu, ihmaller zincirini anlatırken, ‘Devlet vazifelilerinin de ihmali olabilir’ dedi. Ama bu devlet vazifelilerinin yargılanmasına müsaade verilmedi.
13 Nisan 2015 yılında başlayan yargılama, mahkeme heyetinin değiştirildiği, sanıkların ‘FETÖ sabotajı’ diyerek periyot siyaseti olan ‘Beka’ya sarıldığı, ihmaller zincirinin baş aktörü olan Alp Gürkan’ın beraat ettiği ve en sonunda hiçbir tutuklu sanığın kalmadığı bir süreçti.
Savcının hazırladığı iddianamede, 301 kez ceza istediği sanıklar, 11 Temmuz 2018’de 15 yıl ceza aldı. Mahkeme sonrası hayatını kaybeden madencilerin yakınları, ‘‘301 canın bedeli 15 yıl mıdır?’’ diye reaksiyon gösterdi.
50 ay süren yargılamada, asıl sorumlular 15 yıl cezayla kurtulmuştu ki, yerlere tekmelenen, periyodun Başbakanından küfür yiyen madenci yakınlarına asıl darbeyi Bölge Mahkemesi vurdu.
19 Nisan 2019’da İzmir Bölge Adliye Mahkemesi, mahpus cezası alan beş sanığın cezasını onarken, Soma Kömür İşletmeleri AŞ’nin o periyot işvereni olan Can Gürkan’ın tahliyesine karar verdi.
30 Eylül 2020’de ise Yargıtay, Can Gürkan hakkındaki tahliye kararını bozdu. Yargıtay, bozma nedeni olarak, iş güvenliği açısından madenin eksik olmasının, mümkün kast olduğunu belirtti.
28 Ocak 2021’de ise Yargıtay kararını tekrar değiştirdi. Yeni gelen heyet, dört sanık hakkında verdiği ‘olası kast’ kararını bozarak, ‘bilinçli taksirle vefata ve yaralamaya neden olma’ cürmünden yargılanması gerektiğini söyledi.
Yargıtay’ın verdiği son kararın akabinde ise 9 Şubat 2021’de tüm sanıklar tahliye edildi. Tahliyenin akabinde 301 madencinin hayatını kaybettiği kazada ihmali olduğu için tutuklu kimse kalmadı.
Yargıtay kararının akabinde Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi’nde sanıkların yargılanmasına 13 Nisan 2021’de tekrar başlandı.
Facianın siyasi yansıması: ‘İşin fıtratında var’’
Türkiye tarihinin en büyük iş kazalarından biriydi Soma. Tüm dünya ıstıraplarını lisana getirdi, siyasi olarak Türkiye’ye yakın ülkeler ‘yas’ ilan etti. Periyodun Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, arama çalışmalarının sürdüğü sırada Soma’ya giderken, madenci yakınlarının reaksiyonlarıyla karşılaştı. Madenci yakınlarına tokat attığı imgeler sonrasın da ortaya çıktı. Üstelik yaptığı hareket üzerine ‘‘Başbakan’ı yuhalarsan tokadı yersin’’ dedi.
Bu kadar da değildi. Başbakan’ın Özel Kalem Müdür Yardımcısı Yusuf Yerkel de reaksiyon gösteren öbür bir madenci yakınını yerlerde tekmeledi. Akabinde Yerkel’in vazife yeri değiştirildi. Darp edilen madenciye ise ceza verildi.
Erdoğan, kazanın akabinde yaptığı açıklamada, ‘‘Literatürde iş kazası denilen bir olay vardır. Bunun yapısında fıtratında bunlar var’’ dedi.
Fotoğraf: 140journos
Yakın tarihimize 301 madenci için Soma’da kazılan toplu mezarların fotoğrafları damga vurdu. Aileler, yargılamanın adil ilerlemesi için her davanın takipçisi oldu. Adalet çıkmayacağını anladıkları vakit, iştirak da azaldı. Bir anne, davaya gelmeme nedenini, ‘‘Çocuğum var. Çocuğu bırakacak bir babası yok ki’’ diye açıkladı. Ötesi de var. İhmaller zincirini sorumlusu olan şirket yetkilileri, mahkemede iş güvenliğinin eksik olduğuna dair bir ispat olmadığını söyledi. Salondaki sessizliği, ‘‘Delil mezarlıkta’’ cümlesi bozdu.
13 Mayıs 2014’te üç akrabasını ve en yakın arkadaşını kaybedenlerden biri de Arif Şengül’dü. halktv.com.tr’ye konuşan Şengül, kendisinin de madenci olduğunu söylerken, “Soma’dan sonra gerçekleri söylediğimiz için kimse bana iş vermedi. Maden hayatım bitti” diye başladı kelamlarına. Soma’da maden işleten şirketlerin üstlerinde daima üretim baskısı kurduğunu söyleyen Arif, kömür ocaklarında önceliğin beşerden evvel kömür olduğunu belirtti.
13 Mayıs 2014’te amcasının aramasıyla kazayı öğrendiğini söyleyen Şengül, “Asıl güçlü süreç nitekim kaza sonrasında başladı. Anneler, çocuklar, eşler, babalar. Adalet gayreti nitekim zorluydu” dedi.
Fotoğraf: 140journos
Türkiye’nin madencilğin zorluğunu Soma’dan sonra anladığına dikkat çeken Şengül, “Akrabalarım ve en yakın arkadaşım o madendeydi. Öteki bir arkadaşım çocuğun doğduğu gün madende hayatını kaybetti. Biz adalet aradık lakin 301 canın cezası 15 yıl oldu” dedi.
Yargılamanın yine başlamış olmasına dair de konuşan Şengül, “15 yıl ceza veren hakim olacak yeniden. Beşerler yalnızca adalet istiyor” dedi.
Soma katliamının birinci sefer bayrama denk geliyor olmasının kentte farklı bir burukluk yarattığını söyleyen Şengül, “İnsanlar artık kendilerini sahipsiz hissediyorlar. Vakitle unutuluyor zira. Kelamdan ibaret olan bir ‘unutma’ lafına dönüştü Soma” diye konuştu.
Soma’nın aktörleri artık ne yapıyor?
AYTAÇ BALLI
Davanın başından 4 Temmuz 2017’ye kadar mahkeme lideri olan Aytaç Ballı hakkında İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 14’üncü Ağır Ceza Dairesi terfi engelleyici not kullandı. Genç hakim, Soma davasında, kayıp yakınlarına hakkaniyetiyle inanç verdiğini söylerken, Can Gürkan’ın avukat tarafından, ‘‘Keser döner sap döner, gün gelir hesap döner’’ denilerek gözdağı verilmişti.
Can Gürkan ve öbür tutuklu sanıklara verilen 15 yıl mahpus cezasını onayan ve Can Gürkan’ın tahliyesine karar veren İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 14’üncü Ağır Ceza Dairesi, hakim Aytaç Ballı’nın da terfisini engelledi.
SALİH PEHLİVANOĞLU
Aytaç Ballı’nın vazife yeri değiştirildikten sonra davaya, hakim olarak Salih Pehlivanoğlu atandı. Pehlivanoğlu, Kahramanmaraş’ta 2011’de 11 çalışanın hayatını kaybetmesine neden olan iş kazasıyla ilgili olarak 23 kişi hakkında açılan davanın hakimi iken vazifeli sanıkların beraatına karar verirken, 4 personel hakkındaki 5 yıl mahpus cezası vermiş, akabinde cezayı 91 bin 200’er lira para cezasına çevirmişti.
Soma davasında da sanıklara 15 yıl mahpus cezası veren Pehlivanoğlu, kararı açıkladığı 2019’un temmuz ayından yalnızca dört ay sonra terfi ettirildi.
ALP GÜRKAN ve CAN GÜRKAN
Soma Kömür İşletmeleri AŞ’nin katliam öncesi işvereni olan ve şirketi oğlu Can Gürkan’a devretmişti. Alp Gürkan, birinci kararda beraat ederken, oğlu Can Gürkan, bölge mahkemesi kararıyla tahliye oldu. Kaza hayatını kaybeden madencilerin yakınlarına ve yaralanan madencilere ödemesi gereken tazminatı, “Maddi gücüm yok” diyerek geç ödeyen Gürkanlar, şimdilerde nerede ve ne yapıyor bilinmiyor.
DÖNEMİN BAŞBAKANI RECEP TAYYİP ERDOĞAN
Soma katliamı sırasında madenci yakınlarına şiddet uygulayan ve “Başbakan’ı yuhalarsan tokadı yersin” diyen Erdoğan bugün Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı. Üstelik 2018 yılında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesi nedeniyle yasama-yürütme-yargı güçlerinin tamamını elinde bulunduruyor.
DÖNEMİN GÜÇ VE OLAĞAN KAYNAKLAR BAKANI TANER YILDIZ
Taner Yıldız, Soma katliamı sırasında, “Burayı 310 ölüyle kapatırız”, “Gömleğimi değişmiyorum” açıklamalarıyla gündeme gelmişti. 2015 yılında bakan olarak vazife almayan Yıldız, 2018 yılına kadar milletvekillik misyonunu sürdürdü. Yıldız Bakan olduğu sürece Menzil cemaatine yakınlığıyla öne çıktı. Menzil cemaatinin ağır olduğu köylere doğalgaz götürdü.
ARİF ŞENGÜL
Soma’da yaşayan başka birden fazla erkek üzere o da madenciydi. Soma katliamı sonrasında, madencilerin madende yaşadığı sıkıntıları insanlara anlattığı için artık madende iş bulamıyor.