TİHV tarafından yapılan açıklamanın tamamı şu formda:
İnsan Hakları Hareket Planı’nın (İHEP) gösterişli sunumlar ile açıklanmasının üzerinden şimdi iki hafta geçmişken siyasal iktidar, bayana yönelik şiddet konusunda bağlayıcılığa sahip birinci memleketler arası kontrat olan Bayana Yönelik Şiddet ve Konut İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Uğraşa Dair Avrupa Kurulu Sözleşmesi’ni (İstanbul Sözleşmesi) geçtiğimiz Cuma gece yarısı yayımlanan bir Cumhurbaşkanı kararı ile tek taraflı olarak feshetmiştir. Kaldı ki toplumsal cinsiyet eşitsizliği, toplumsal cinsiyet kimliği ve cinsel yönelim bahislerine yer verilmemiş olması da İHEP’in en büyük eksiklerinden biriydi. Aslında arka arda atılan bu adımlar (İHEP ilanı ve fesih kararı) insan hakları kavramının siyasal iktidar için bir araç olmaktan öte mana taşımadığını açıkça ortaya koymaktadır. Bayana yönelik şiddet, toplumsal, ekonomik yahut ulusal hudut tanımayan, tarihî, yapısal ve global bir olgudur. Asli nedeni toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve ayrımcılık olan bayana yönelik şiddet, önemli bir insan hakkı ihlalidir ve genelde cezasız kalmaktadır.
Dünyanın her yerinde bayanlar her gün hayatın her alanında lakin özellikle kendi konutlarının “güvenli” ortamı içinde ruhsal ve fizikî şiddet, ısrarlı takip, taciz, tecavüz, genital sakatlama, aileler tarafından evlenmeye zorlanma yahut istekleri dışında kısırlaştırmaya vb. sonsuz şiddet örneklerine maruz bırakılmaktadırlar. Konut içi şiddet çoğunlukla bayanlara yönelik olmakla birlikte birebir vakitte çocukları ve yaşlıları da etkileyen yaygın şiddet bir cinsidir. Bugüne kadar üretilen pek çok memleketler arası mukavele ve doküman toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ve ayrımcılığın önlenmesi bakımında kısmen tesirli olsa da bayana yönelik erkek şiddetinin, özellikle da mesken içi şiddetin son bulması için maalesef kâfi olamamıştır. Bu nedenle Avrupa Kurulu, insan haklarının korunması ve geliştirilmesi bakımından taşıdığı yükümlülüklerinin bir gereği olarak uzun araştırma ve çalışmaların sonucunda İstanbul Sözleşmesi’ni kabul etmiştir. Kontrat, isminden da anlaşılacağı üzere Türkiye’nin mesken sahipliğinde 11 Mayıs 2011 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilen toplantıda imzaya açıldı. 2020 yılı itibariyle Avrupa Konseyi’ne üye olan 47 ülkeden Rusya ve Azerbaycan hariç 45 ülke tarafından imzalandı. Türkiye, Mukaveleyi 14 Mart 2012 tarihinde hiçbir çekince koymaksızın onaylamış ve 1 Ağustos 2014 tarihinde yürürlüğe koymuştur. İstanbul Kontratı, bayana yönelik şiddet ve konut içi şiddeti ele alan ve detaylı bir formda tanımlayan en kapsamlı memleketler arası mukaveledir. Mukavele kararları, önleyici ve kollayıcı önlemlerden, kelam konusu önemli insan hakları ihlalleri karşısında kâfi ceza adalet uygulamalarının sağlanması için yükümlülüklere kadar çok çeşitli önlemler içermektedir. Kontrat, bayana yönelik şiddetin temel nedenlerinin (örneğin toplumsal cinsiyet kalıp yargıları, bayan açısından ziyanlı gelenekler ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin genel yansımaları 1 vb.) ele alınmasını talep ederek bu alanda yeni bir adım atmaktadır. Kontrat, tıpkı vakitte bayanları şiddete karşı korumak üzere devletlerin sorumluluk ve yükümlülüklerini karara bağlayan bir metindir. Velhasıl, bayana yönelik şiddete bir isim verilmesini ve bunun bir cürüm olarak kabul edilmesini sağlayan Mukavele, böylece şiddet olgusunun ortadan kaldırılmasında geniş imkânlar sağlayan milletlerarası bir enstrümandır. Bunların yanı sıra Kontrat, taraf devletlerin uygulama seviyelerini kıymetlendirmek üzere faal bir izleme düzeneğini da öngörmektedir. Kelam konusu izleme sistemi, bağımsız bir uzman kümesi olan Bayana Yönelik ve Mesken İçi Şiddete Karşı Gayrette Uzmanlar Kümesi (GREVIO) ve Sözleşme’nin taraflarının resmi temsilcilerinden oluşan ve siyasi bir organ olan Taraflar Komitesi olmak üzere iki bileşenden oluşmaktadır. Türkiye, Sözleşme’nin onaylanmasından kısa mühlet sonra 6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun’u 20 Mart 2012 tarihinde yürürlüğe sokmuştur. İstanbul Sözleşmesi’nin ışığında hazırlandığı için epeyce kapsamlı ve şiddetin önlenmesinde caydırıcı kararlar içeren bu kanun, eksiksiz biçimde uygulanması halinde bayanların ve LGBTİ+’ların ömür haklarının korunmasında tesirli olabilecek ulusal bir enstrümandır. Fakat süreç içerisinde siyasal iktidarın hem İstanbul Mukavelesi’nin gereklerini tam olarak yerine getirmek hem de 6284 Sayılı Kanun’u aktif bir halde uygulamak konusunda gerçek bir irade ve uğraş göstermediği için Türkiye’de bayana yönelik şiddetin önüne maalesef geçilememiş?r. Bayan Cinayetlerini Durduracağız Plamormu’nun bilgilerine nazaran 2011-2019 yılları ortasında (şüpheli vefatlar 1 dahil) en az 2816 bayan erkekler tarafından öldürülmüştür. Bianet‘in datalarına nazaran ise yalnızca 2020 yılında 2 en az 284 bayan erkekler tarafından öldürülmüş, 255 bayan ise kuşkulu bir biçimde hayatını yitirmiştir. Bu cinayetlerin % 84’ü aile bireyleri ve eş/partnerler tarafından işlenmiştir. Üstelik öldürülen en az 18 bayan müdafaa ve uzaklaştırma talebinde bulunmuştur. 2021 yılının yalnızca birinci 2 ayında en az 55 bayan hayatını yitirmiş, 117 bayan şiddete maruz kalmıştır. Hal böyleyken siyasi iktidarın da ön ayak olmasıyla ülkedeki ataerkil bölümler tarafından İstanbul Mukavelesi ile aslında erkeklerin mağdur edildiği, savların tersine Sözleşme’nin bayana yönelik şiddeti artırdığı, klâsik toplumsal kıymetlere karşıt olduğu, bayanla erkek ortasındaki fıtratı yok ettiği biçiminde gerçekleri çarpıtan yıkıcı bir telaffuz geliştirilmiştir. Buna rağmen şiddeti durdurmak için İstanbul Sözleşmesi’nin uygulanmasını talep eden, toplumsal cinsiyet eşitliğini savunan, bu hususta tabir, toplanma ve şov yapma özgürlüklerini kullanan bayanlar, LGBTİ+lar ve öbür hak savunucuları ise kolluk kuvvetlerinin üniversal hukukta ve ülke yasalarında tanımlanan güç kullanma yetkisinin çok ötesinde kural dışı ve kontrolsüz şiddetine maruz kalmışlardır. TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin bilgilerine nazaran yalnızca 2020 yılında bayan ve LGBTİ+ haklarına dair yapılmak istenen en az 18 barışçıl toplantı ve şova müdahale eden kolluk kuvvetleri, en az 164 kişiyi şiddet kullanarak gözaltına almıştır. Gelinen etapta, başta bayanlar ve LGBTİ+’lar olmak üzere erkek şiddetinin son bulması, temel hak ve özgürlüklerin korunması, eşitliğin sağlanması için uğraş veren yurttaşların güçlü talep ve itirazlarına karşın İstanbul Sözleşmesi’nin tek bir kişinin imzasıyla feshedilmeye çalışılması hiçbir halde kabul edilemez. Zira, Sözleşme’nin feshedilmesi öncelikle bayan ve LGBTİ+’ları şiddete karşı tümüyle açık ve korunmasız hale gelecektir. Öteki yandan şiddeti önlemek için sürdürülen toplumsal çabanın türel tabanını zayıflatacak, şiddet aksiyonlarının faili erkekleri cesaretlendirip teşvik edecektir. Nihayetinde mesken içi şiddet görünmez kılınacak, ihlaller ile gayret edilemeyecek ve cezasızlık kalıcı hale gelecektir.
Cumhurbaşkanı kararı ister Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) çıkardığı bir yasa ile olsun aslında İstanbul Sözleşmesi’nin reddedilmesiyle devlet, bayana yönelik şiddetin taraf ve ihlallerin direkt sorumlusu olduğunu ilan etmiş olacaktır. Elbette yetkinin yürütme mi yoksa yasama tarafından mı kullanıldığı demokrasi, istikrar ve denetleme unsurları açısından büyük bir değer arz eder. Lakin burada kelam konusu olan yurttaşların başta hayat hakları olmak üzere insan olmaktan doğan en temel haklarıdır. Yetki kimin tarafından kullanılırsa kullanılsın insan hakları hiçbir halde feshedilemez. Şayet bu vahim yanılgıdan geri dönülmez ise bundan bu türlü bayana ve LGBTİ+’lara yönelik ayrımcılık temelli şiddetten devlet sorumlu olacaktır. Hasılı yetkilileri bu vahim kusurdan, İstanbul Sözleşmesi’ni feshetme fikrinden vazgeçmeye çağırıyoruz. İstanbul Sözleşmesi’ni ve 6284 Sayılı Kanun başta olmak üzere ilgili tüm kanunları kararlı ve aktif bir biçimde uygulayın, bayana ve LGBTİ+’lara yönelik şiddete ve mesken içi şiddete teşvik etmeyin, durdurun. Elbette topluma da sesleniyoruz: Doğuştan sahip olduğumuz haklarımız hiçbir münasebet ile feshedilemez. Bayana yönelik şiddetin, toplumsal cinsiyete, cinsiyet kimliği ve cinsel yönelime dayalı eşitsizliğin ve ayrımcılığın son bulduğu, insan haklarına saygılı bir Türkiye’de yaşamak istiyorsak demokratik itirazlarımızı daha güçlü ve yüksek sesle lisana getirmeliyiz. Sessizlik onaydır ve suça ortak olmaktır.
Saygılarımızla,
Türkiye İnsan Hakları Vakfı