İran’ın başşehri Tahran’da Azerbaycan Büyükelçiliği’ne yapılan, bir kişinin vefatıyla sonuçlanan hücum son derece tuhaf. Tahran tarafından isimli bir olay üzere gösterilmesine karşın iki ülke ortasındaki tansiyon düşünüldüğünde pek de o denli “adli vaka” üzere görünmüyor. Üstelik eşinin Azerbaycan elçiliğinde tutulduğu argümanıyla binayı basan saldırganın olaydan sonra İran televizyonlarına rahatça röportaj vererek aksiyonunun münasebetlerini anlatması bir isimli hadise sanığına tanınan haklardan değil doğal ki. Bir katilin kendisini anlatma fırsatı bulmasına her vakit rastlanmaz.
Azerbaycan çok haklı olarak atak sonrası İran’daki elçiliğini kapatıp tüm diplomatlarını çekmeye karar verdiğini duyurdu. Yani tansiyon oldukça yüksek. Azerbaycan’ın bu kararı yalnızca son atak ile ilgili değil elbette. İki ülke ortasındaki alakaların tabiatının sonucu bu aslında.
İlişkiler neden makus?
İran ile Azerbaycan ortasında önemli problemler var. Hudut bölgelerinde uyuşmazlık yaşıyor iki ülke. İran İhtilal Muhafızları sık sık Azerbaycan hududuna asker yığıyor. İran’da 25 milyon Azeri yaşıyor, bu nüfusun büyük bir kısmının İran’dan kopma eğilimi var. İran Azerbaycan’ın bu eğilimi körüklediğine inanıyor. Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev geçmişte İran’ın Azeri azınlığa yönelik tavrından şikayetçi olmuş, örneğin Azerilerin kendi lisanlarında eğitim görebilecekleri okulları olmadığını söylemişti. Bu tavırlar İran’ın yansısına yol açıyor.
İran, Azerbaycan’ın hem Türkiye hem de İsrail ile güzel bağlar kurmasından da hoşnut değil. Hududunda bilhassa İsrail ile âlâ geçinen bir Azerbaycan’ın olması rahatsız ediyor İran’ı. Nihayet Azerbaycan-Ermenistan savaşında İran‘ın açıkça Ermenistan’ı desteklemesi esasen sıkıntılı olan bağları güzelce çıkmaza soktu.
Son elçilik baskınını tüm bunların sonucu olarak görmek zorlama üzere geliyor fakat İran’ın saldırıyı tüm taraflarıyla araştırma eğiliminde olmaması, polis sorgusunda olması gereken saldırganın televizyonlara çıkıp aksiyonunu anlatmasına müsaade vermesi bu atağın “mesaj” maksatlı olduğu savlarına haklılık kazandırıyor. Azerbaycan’ın “terör olayı” olarak değerlendirip kınadığı saldırıyı İran ısrarla ferdî bir aksiyon olarak niteliyor. Bu türlü yaklaşmasında anlaşılır bir taraf var aslında; saldırıyı terör hareketi olarak kabul etmesi durumunda İran ülkedeki yabancı misyonları koruyamadığı algısının oluşmasından çekiniyor. Lakin nedeni bu olsa da Azerbaycan İran’ın hücuma yaklaşımını “kayıtsızlık” olarak pahalandırıyor.
Ailevi nedenler açıklaması
Saldırıdan direkt doğruya İran’ı sorumlu tutan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Tahran’dan soruşturma talebinde bulunarak saldırganın elçilik binasına nasıl ulaşabildiğinin açıklanmasını istiyor. İran, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin “tüm taraflarıyla araştırılması” talmatına karşın olayı “adli vaka” olarak soruşturuyor, hücumun “siyasi nedenleri” konusunda Bakü’nün beklediği adımları atmıyor. İran medyasında da hükümetin bu tavrına dayanak veren yorumlar yer aldı. Yarı resmi Tasnim haber ajansı saldırganın elçiliğe beraberinde iki çocukla gelmiş olmasını olayın ailevi bir nedeni olduğunun delili olarak yorumladı.
İsrail’e Azeri elçi
İlişkiler açısından tamiri sıkıntı bir sürece girdi iki ülke. Tansiyonu azaltacak açıklamalar olmasına karşın durum pek parlak değil. İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Buyruk Abdullahiyan, Azerbaycan’ın Tahran Büyükelçiliği‘ne düzenlenen saldırıyı kınayarak, bağlantıların bu olaydan etkilenmesine Tahran ile Bakü’nün müsaade vermemesi gerektiğini söyledi. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile bir telefon görüşmesi yapan Abdullahiyan akının soruşturulması için iki ülkenin güvenlik üniteleri ortasında yakın işbirliği de önerdi. Bayramov’un öneriyi kabul etmesi elbette güzel bir gelişme. Fakat buna karşın Azerbaycan, Tahran’dan diplomatlarını çekerek, muhtemelen büyükelçiyi de geri çağırarak ağır bir diplomatik cevap verdi.
Sonuçta, yalnızca tesadüf da olabilir fakat hücumun Bakü’nün bu ay İsrail’e birinci büyükelçisini atamasının akabinde gelmesi komplo teorisyenlerine güzel materyal verecek bir gelişme doğrusu.
Tabii hücum münasebetleri daha ne kadar berbat tesirler bilinmez. Esasen üstte sıraladığım nedenlerden dolayı asla “iyi ilişkiler” kuramayan İran ile Azerbaycan’ın meseleleri son derece “köklü”, taarruz tabir yerindeyse mevcut tansiyonun “tuzu biberi” oldu.
İyi olmadı.