Kararda, “Ajansın faaliyetlerinin yürütmenin içinde yer alan ve Cumhurbaşkanlığına bağlı olan başkanlıkça denetlenmesi, ajansın özerkliğiyle bağdaşmadığı üzere yayınlarının tarafsızlığını da etkileme ihtimalini barındırmaktadır” denildi.
ANKA’nın haberine nazaran, Cumhurbaşkanlığı’nın 33 No’lu kararnamesi ile 18 Nisan 2019’da Bağlantı Başkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde değişiklik yapıldı. CHP, Anayasa Mahkemesi’ne başvurarak, kamu yardımı almasına karşın özel şirket niteliği bulunan Anadolu Ajansı Türk Anonim Şirketi’nin kontrolüne dair kanunlarda düzenlemelerin bulunduğunu anımsattı. CHP müracaatında, harcamaların yıllık bütçelerle yapılması nedeniyle Ajans ile kontrat yapılmasını öngören kuralın kanunla düzenlenmesi gerektiği, ayrıyeten kararname ile Bağlantı Başkanlığı’na verilen kontrol yetkisinin kurumun özerkliği ve tarafsızlığıyla bağdaşmadığı” gerekçesiyle iptali talep edildi.
13 oyla iptal edildi
Anayasa Mahkemesi, 30 Aralık 2020 tarihinde CHP’nin başvurusunu görüşerek iptal tarafında karar aldı. AYM kararının münasebeti bugünkü Resmi Gazete’de yayımlandı. AYM üyeleri Rıdvan Güleç ve Recai Akyel’in karşı oyları nedeniyle iptal kararı 2’ye karşı 13 oyla alındı. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesinin akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yayımlanan 14 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle (CBK) Bağlantı Başkanlığı’nın yetkileri belirlendi. Kararnamenin 14. Hususunda Anadolu Ajansı başlığı altında şu düzenleme getirildi:
“Bakanlık her yıl kendi bütçesinin Anadolu Ajansı kısmındaki ödeneği aşmamak üzere Anadolu Ajansı ile en çok 5 yıllık mukavele yapmaya yetkili olup; Anadolu Ajansının faaliyet, bütçe, örgütlenme ve insan kaynakları idaresi üzerinde kontrole de sahiptir. Bu kontrole ait metot ve asıllar Başkanlıkça belirlenir. Yapılacak kontratta Anadolu Ajansı yöneticilerinin atanma yolları da belirlenir.”
Yayımlanan gerekçeli kararla AYM, düzenlemedeki Bağlantı Başkanlığı’nın AA’nın “faaliyet” ile “Örgütlenme ve insan kaynakları yönetimi” üzerinde “denetim” yapma yetkisini anayasaya muhalif buldu.
AYM, “Bu kontrole ait tarz ve asıllar Başkanlıkça belirlenir” halindeki ikinci cümle ile “Yapılacak mukavelede Anadolu Ajansı yöneticilerinin atanma yolları da belirlenir” ibareli üçüncü cümlenin de iptaline karar verdi.
“AA’nın özerkliğini, tarafsızlığını etkiler”
“Kuralın birinci cümlesinde ajansın bütçesinin yanı sıra faaliyeti, örgütlenmesi ve insan kaynakları idaresi üzerindeki kontrolün de merkezi yönetim tarafından yapılması öngörülmektedir. Ajansın şirket olarak temel hedefi, yurt içinde ya yurt dışındaki olaylarla ilgili hakikat, çabuk, tarafsız, çağdaş haber ve fotoğraf, manzara ve multimedya istihbaratı yaparak bilgiyi basın ve yayın abonelerine ulaştırmaktır. Bu prestijle ajansın faaliyetlerinin yürütmenin içinde yer alan ve Cumhurbaşkanlığına bağlı olan başkanlıkça denetlenmesi, ajansın özerkliğiyle bağdaşmadığı üzere yayınlarının tarafsızlığını da etkileme ihtimalini barındırmaktadır. Öte yandan Ajansın örgütlenmesi ve insan kaynakları idaresi üzerinde Başkanlığın kontrol yetkisine sahip olması da Ajansın kendi faaliyetlerine ait kararları alma ve uygulama konusundaki serbestisini ortadan kaldırdığından Anayasanın 133. Hususunun üçüncü fıkrasında garanti altına alınan kamu hukukî bireylerinden yardım gören haber ajanslarının özerkliği prensibiyle bağdaşmamaktadır.”
CBK çıkarabilme yetkisinin bir sonucu olarak CBK ile düzenlenmesi gereken bir mevzuya ait düzenleme yetkisinin Cumhurbaşkanı’nca CBK çıkarmak suretiyle kullanılması ve bu yetkinin yönetime bırakılmaması gerekir. Anayasa koyucu tarafından CBK’ya tanınan asli bir yetkinin, diğer bir idari sürece bırakılması mümkün değildir.
“Sözleşme ile yönetici atama, özerkliği anlamsız kılar”
Anayasanın 133. hususunun 3. fıkrasında düzenlenen haber ajanslarının özerkliğinin, Ajansın kendi idare ve örgütlenmesine ait kararları alma ve uygulama konusunda gerekli yetkiyle donatılmış olmasını ve Ajansın dış tesirlere karşı korunmasını teminat altına aldığına işaret edilen kararda, “Bu prestijle Ajansın yöneticilerinin atama yollarının her yıl yenilenen mukavele ile belirlenmesi, Ajansın, Anayasa’nın anılan unsuru yeterince sahip olduğu özerkliği anlamsız kılmaktadır” denildi.
