1856 yılında günde 8 saat çalışma talebiyle Avustralya’da başlayan personel hareketi geçen yılların akabinde kozmik bir gayrete dönüştü. Dünyanın her yerinden işçiler her yıl 1 Mayıs’ta taleplerini duyurabilmek için meydanları dolduruyor.
İlk sefer 1856’da Avustralya’nın Melbourne kentinde taş ve inşaat emekçileri, sekiz saatlik iş günü hakkını kazanmak için Melbourne Üniversitesi’nden Parlamento Konutu’na kadar bir yürüyüş düzenlediler. Avustralyalı emekçiler, 1856’da, sekiz saatlik işgünü lehinde şovlar yaparak, toplantılar ve cümbüşler düzenleyerek, daima birlikte bir günlük iş bırakmaya karar verdiler. Bu kutlamanın yapılacağı gün olarak da 21 Nisan tarihi saptandı.
Avustralyalı emekçilerin örneğini birinci izleyen Amerikalılar oldu. 1886’da 1 Mayıs’ın kozmik bir iş bırakma günü olmasına karar verdiler, 1 Mayıs’ta 200 bin Amerikalı emekçi iş bıraktı ve 8 saatlik işgünü talebinde bulundu. Uygulanan baskılarla, emekçilerin bu ölçekte bir gösteriyi tekrarlaması birkaç yıl engellendi.
Ancak çalışanlar,1 Mayıs 1886’da Amerika Personel Sendikaları Konfederasyonu önderliğinde personeller günde 12 saat, haftada 6 gün olan çalışma takvimine karşı, günlük 8 saatlik çalışma talebiyle iş bıraktılar. Chicago’da yapılan şovlara yarım milyon emekçi katıldı. Luizvil’de (Kentaki) 6 binden fazla siyah ve beyaz personel, birlikte yürüdü. O periyotta Luizvil’deki parklar, siyahlara kapalıydı. Çalışanlar, sokaklarda yürüdükten sonra daima birlikte Ulusal Park’a girdi. Her eyalet ve kentte, siyah ve beyaz personellerin birlikte yaptığı şovlar, gazeteler tarafından, ‘Böylece ön yargı duvarı yıkılmış oldu’ biçiminde yorumlanmıştı.
Kanlı Haymarket Olayı
Bu şovlar 1 Mayıs’ı izleyen günlerde tüm harareti ile devam etti ve 4 Mayıs’ta kanlı Haymarket Olayı’na yol açtı. Grev ve şovlar, 1 Mayıs’tan sonra da sürdü. Çalışanların birden fazla 3 Mayıs’ta sokaklara çıktılar. McCormick’e ilişkin fabrikadan atılan ve grevde olan çalışanlar de miting yaptılar. Miting sona ermek üzereyken McCormick fabrika düdüğünü çalarak, içerideki grev kırıcıları dışarı çıkarttı. Grev kırıcıları protesto etmek için bir küme personel fabrikaya yöneldi. Emekçilere ateş eden polis, 4 personelin ölmesine, onlarcasının yaralanmasına neden oldu.
Bu saldırıyı protesto etmek için 4 Mayıs’ta Haymarket Alanı’nda miting düzenlendi. Miting tam dağılırken, kürsünün önüne, nereden geldiği aşikâr olmayan bir bomba atıldı. Çabucak polisin önünde patlayan bomba nedeniyle 7 polis öldü, 69’u ise yaralandı. Yüzlerce emekçi temelsiz ithamlarla tutuklandı. Tutuklanan emekçilerden sekizi yargılanmak üzere seçildi: Albert R. Parsons, August Spies, Samuel J. Fielden, Michael Schwab, Adolph Fischer, George Pürüz, Louis Lingg ve Oscar Neebe.
İkinci Enternasyonal’le 1 Mayıs
1889’da toplanan İkinci Enternasyonal’de Fransız bir personel temsilcisinin teklifiyle 1 Mayıs gününün tüm dünyada kutlanmasına karar verildi. Böylelikle ikinci şov 1890 yılında yapılabildi. Vakitle 8 saatlik işgünü birçok ülkede resmen kabul edildi. 1 Mayıs böylelikle çalışanların birlik ve dayanışmasını yansıtan bir bayram niteliğini kazandı.
Türkiye’de 1 Mayıs
Türkiye’de 1 Mayıs Emekçi Bayramı, birinci kere 1911 yılında Osmanlı İmparatorluğu sonları içerisinde bulunan Selanik’te kutlanırken İstanbul’daki birinci kutlama 1912 yılında gerçekleştirildi. 1923 yılında 1 Mayıs’ın yasal olarak Emekçi Bayramı ilan edilmesinden bir yıl sonra hükûmet, kutlamaların kitlesel olarak gerçekleştirilmesini yasakladı. 1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu ile de Emekçi Bayramını kutlamaları büsbütün yasaklandı.
Cumhuriyet periyodu ile birlikte yükselişe geçen personel hareketi ile birlikte uzun yıllar kutlanamayan 1 Mayıs, birinci kere 1976 yılında Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) öncülüğünde 200 bin kişinin iştiraki ile Taksim Meydanında gerçekleştirildi.
Kanlı 1 Mayıs
1 Mayıs 1977 günü Personel Bayramı’nı kutlamak üzere çeşitli vilayetlerden İstanbul’a gelenler ile birlikte yaklaşık 500 bin kişi Taksim Meydanı’ndaki kutlamalara katıldı. İştirakin yüksek olması sebebiyle kortejlerin alana girmesi uzun sürmüş, konuşmalar da uzamıştır. Saat 19.00 sularında devrin DİSK genel lideri Kemal Türkler konuşmasının sonuna geldiğinde etraftan silah sesleri duyulmaya başlandı. Sular Yönetimi binasının üstünden ve meydandaki otelin çeşitli katlarından açılan bu ateş sonucu beşerler panik halde kaçışmaya başladı, kısa bir müddet içinde Intercontinental Oteli’nin (Bugün The Marmara Oteli) de üst katlarından da ateş açıldı.
İnsanlar panik halde kaçmaya çalışırken polis de ses bombaları ve panzerlerle kalabalığa müdahale etmeye başladı. Kalabalık, kaçmak için bilhassa Yararı Yokuşu’na yöneldi fakat yolu kapatacak formda konulan bir kamyonun yolu tıkaması yığılmaya ve buna bağlı ezilmelere sebep oldu. 28 kişi ezilme ya da boğulma nedeniyle, 5 kişi silahla vurulma nedeniyle, 1 kişi de panzer altında kalarak toplamda 34 kişi ömrünü yitirdi, yaklaşık 130 kişi de yaralandı. DİSK’in yayınladığı listede ise 36 kişinin öldüğü belirtilmişti.
Kanlı 1 Mayıs’ta hayatını kaybedenler…
- Mustafa Ertan
- Hüseyin Kırkın
- Ali Fuat Özkaş
- Mürtecim Oltulu
- Kahraman Alsancak
- Dilan Nigis
- Bayram Çitak
- Ercüment Gürkut
- Bayram Neyir
- Ömer Harhan
- Hikmet Öztürkçü
- Meral Özkol
- Mehmet Ali Gençoğlu
- Hasan Yıldırım
- Garabet Ayhan
- Ziya Baki
- Rasim Elmas
- Kadriye Duman
- Ahmet Gözükara
- Hamdi Toka
- Hatice Altin
- Ramazan Sari
- Atila Özbilen
- Hacer İpeksaman
- Kenan Çatak
- Sibel Açıkalın
- Mustafa Elmas
- Nazan Güladi
- Niyazi Darı
- Jale Yeşil Nil
- Leyla Altıparmak
- Ali Sırdal
- Kadir Balcı
- Nazmi Arı
- Beyhan Sürücü
2000’lerde 1 Mayıs
2006 yılında en geniş iştirakin yaşandığı ilçe Kadıköy oldu. 2007 yılında 1 Mayıs’ı tekrar Taksim’de kutlayarak birebir vakitte 1977’de olan olayları anmak isteyen kümeleri polis silah, biber gazı, gaz bombası kullanarak durdurmaya çalıştı. 2008 Nisan’ında, 1 Mayıs’ın “Emek ve Dayanışma Günü” olarak kutlanması kabul edildi. 2010 1 Mayıs 140 bin kişinin iştirakiyle Taksim’de kutlandı.