GÜLSÜN BİLGEHAN*
Garabet olduğu -gizli oy olduğu halde istemeden oy verdiklerini itiraf edenler tarafından da- daha yazılım basamağında aşikâr olan ‘cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi’nin bile kimi koşulları vardır. Anayasa’nın 90., 87 ve 104. unsurlarına nazaran, milletlerarası antlaşmaları onaylamak, değiştirmek ve kaldırmak TBMM’nin yetkisindedir. Bir kanunu bir cumhurbaşkanı kararnamesi değiştiremez, yürürlükten kaldıramaz. Ayrıyeten, temel haklar, kişi hakları ve ödevleri cumhurbaşkanı kararnamesi ile düzenlenemez.
Kadına Yönelik Şiddet Ve Mesken İçi Şiddetin Önlenmesi Ve Bunlarla Gayrete Dair Avrupa Kurulu Mukavelesi 24 Ekim 2011’de TBMM’de oy birliği ile onaylandı, kabul edildi. Daha evvel 11 Mayıs 2011’de İstanbul’da imzalandığı ve birinci imzacısı Türkiye devleti olduğu için ‘İstanbul Sözleşmesi’ adını
taşıyordu. 1 Ağustos 2014’te yürürlüğe girdi ve bugün 34 Avrupa Kurulu ülkesi tarafından uygulanıyor.
İstanbul Mukavelesi bundan 10 yıl evvel kabul edildiğinde, Adalet ve Kalkınma Partisi iktidardaydı. Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanı Fatma Şahin, TBMM Başkan’ı Cemil Çiçek, Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi Başkan’ı Mevlüt Çavuşoğlu’ydu. Mukavele TBMM oturumuna katılan dört siyasi kümenin üyelerinin oy birliği ile kabul edildi.
Avrupa Kurulu nasıl işler
Türkiye 1949 yılında girdiği Avrupa Kurulu’nun kurucu üyesidir. Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi’nde, bugün üye olan 47 ülke üzere, ulusal meclisinden -TBMM- yollanan değişik siyasi partilere mensup milletvekillerinin oluşturduğu bir ulusal heyet tarafından temsil edilmektedir. Bu milletvekilleri Strasbourg’daki ” Demokrasi ve İnsan Hakları Evi” diye bilinen kurul binasında bulundukları siyasi küme ve vazife aldıkları kurullarda çalışmalara katılmakta, raportör ve yönetici olabilmektedirler. Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi tarafından oylama ile kabul edilen tavsiye kararlarına üye devletler uymakla yükümlüdürler ve kanunların işleyişi ve ihlalleri konusunda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları belirleyicidir.
Sözleşmenin mimarı Türk heyeti
İstanbul Mukavelesi’nin hazırlanışı sırasında Türk heyeti kurulun en tesirli kümesiydi. Üç milletvekili değerli komitelerde başkanlık yapıyorlardı, CHP Gaziantep Milletvekili Abdülkadir Ateş Siyasi Komite, AKP Antalya Milletvekili Mevlüt Çavuşoğlu Göç ve Mülteciler, CHP Ankara Milletvekili Gülsün Bilgehan Bayan Erkek Fırsat Eşitliği Kurulu başkanıydılar. Türk heyetinin lideri, bugün Washington Büyükelçisi olarak vazifede olan Murat Mercan’dı. Mukaveleyi hazırlayan 8 kişilik Çalışma Kümesi’nin en çalışkan üyelerinden birisi ODTÜ Öğretim Üyesi Profesör Feride Acar’dı. Yani bu memleketler arası mukavelenin mimarları ortak olarak Türkiye’yi temsil eden Türklerdi.
Bütün bu süreci yaşamış bir eski milletvekili olarak, 10 yıl sonra İstanbul Mukavelesi’nin başına gelenlere inanamıyorum! Avrupa Kurulu’nda gururumuz olarak anılan ve tek emeli bayana yönelik şiddeti önlemek olan bu metin nasıl oldu da maksat tahtası oldu? Hazırlanış ve kabul ediliş sürecinde iktidarı, muhalefeti, akademisyeni, diplomatı, bayan dernekleriyle hepimizin emeği geçti. Avrupa’da her 3 bayandan biri şiddet görüyor, en çok da kendilerini en fazla inançta duymaları gereken yerde, meskenlerinde çeşitli biçimlerde hücuma uğruyorlar.
Türkiye’ye yapılan en büyük kötülük
47 Avrupa Kurulu üyesi ülke bu insanlık cürmünü önlemek için uygun niyetle bir çalışma yaptı. Bayan cinayetlerinin gitgide arttığı bir devirde, daha âlâ uygulamak için uğraş edileceğine, yersiz tezlerle birinci imzalayıcısı olduğumuz ve bu dünyanın en hoş kentlerinden birinin ismini taşıyan kontrattan çekilmek Türkiye’ye yapılacak en büyük kötülüktür. Yalnızca Türkiye’de değil, kontratın şu anda yürürlükte olduğu 34 Avrupa ülkesinde de bayana yönelik şiddetle gayret devam ediyor. Bilhassa Covid periyodunda, Birleşmiş Milletler datalarına nazaran mesken içi şiddet oranlarında artış var. Bu da İstanbul Sözleşmesi’ne ne kadar gereksinim olduğunu gösteriyor.
Konseyde güzel örnektik
Ülkemizde, İstanbul Kontratı imzalandığı yıllarda çok daha görünür halde tesirliydi. Gerek TBMM gerekse hükümetin dayanağı ile yapılan çalışmalar kurulda âlâ örnek olarak gösteriliyordu. Mevzu ile ilgili yargı, güvenlik ve sıhhat üniteleri eğitimden geçirildi, acil müracaat sınırı açıldı, askerlik hizmetini yapan gençlere seminerler verildi. Değiştirilen ceza kanunu örneğin namus ve töre cinayetlerine caydırıcı tesir yaptı. Bu biçimde topyekun uğraş devam etseydi çok daha yeterli sonuçlar alabilecektik fakat uygulama
iradesi azaldıkça şiddet de arttı.
Sözleşme devlete şiddete uğrayanları muhafaza yükümlülüğünü getiriyordu, TBMM’de 24 Kasım 2011’de CHP Kümesi ismine konuşmamın son cümlesinde” oy verirken büyük bir sorumluluk alıyorsunuz!” diye milletvekili arkadaşlarımı da uyarmıştım! İstanbul Kontratı her partinin dayanağı ile oy birliğiyle geçti lakin uygulamada birebir çaba gösterilemedi.
Sözleşme, konutun içinde ya da dışında şiddet gören herkesi müdafaayı hedefliyor. “Şunları koruyalım, şunları bırakalım şiddet görsünler!” mi diyecekti? Dünyanın pek çok yerinde yaşlılar görünen ya da görünmeyen
şekilde ayrımcılığa uğruyorlar. Avrupa’nın ortasında bayan sünnetine maruz kalan kız çocukları var. Gelişmiş üzere görünen ülkelerde yaptığımız toplantılarda şahit olduğumuz vahşete inanamazsınız.
İnsan hakları kelam konusu olduğunda gelenekleri kalkan olarak kullanamazsınız. Asırlardır
süren, bayanla erkek ortasındaki güç eşitsizliğinden kaynaklanan bir şiddetten kelam ediyoruz. Vakitle değişen, bu suça göz yummak, konut içinde kalan tabu bir olay olarak görmek yerine, tedbire, müdafaa ve cezalandırma etabına geçmektir. İstanbul Kontratı en fazla şiddeti önlemeye tartı vermiştir, eğitimle, hakların bildirimi ile toplumu hassas hale getirmek çabanın en değerli kısmıdır.
Cumhuriyet bayan devrimidir
İstanbul Sözleşmesi’ne saldıran odaklar açıkça kadın-erkek eşitliğine karşı çıkanlardır. Birkaç yıl evvel Mukaveleyi Avrupa Kurulu ismine anlatmak için gittiğim Brüksel’deki AB Parlamentosunda bu görüşte olan çok sağ, ırkçı, yabancı düşmanı milletvekillerinin tıpkı münasebetlerle İstanbul Sözleşmesini
reddettiklerini görünce dayanamamış “Ben AB’ye üye olmayan Müslüman bir ülkenin milletvekiliyim, bu kontrat benim Meclis’imden oy birliği ile geçti” demiştim ve büyük çoğunluk tarafından alkışlanmıştım.
Son ana kadar, bir grup uç odaklarca atağa uğrayan İstanbul Mukavelesi’ni imzalayanların baskıya boyun eğmeyeceklerini ve dürüstçe, horlanan, dövülen, öldürülen bayanlara sahip çıkacaklarını düşünmüştüm. İstanbul Mukavelesi’nin hangi pazarlıklara kurban edildiğini bilmiyorum.
Bildiğim, Cumhuriyet’in bir Bayan İhtilali olduğudur. 100. yılına girerken bayanlar kazanımlarından kayıp vermeyeceklerdir. Bu, bir siyasi çabadan çok, insan olmanın getirdiği bir savaştır.
*Gülsün Bilgehan: CHP 22, 24, 25 ve 2. periyot Ankara Milletvekili
Derya Kap / 25 Kasım 2020 Kadıköy