Araştırmacı İbrahim Uslu Cumhuriyet’ten İpek Özbey’e konuştu. Uslu ittifaklar, erken seçim ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Z Jenerasyonu ile ilgili sarf ettiği kelamları kıymetlendirdi.
İpek Özbey’in sorduğu, İbrahim Uslu’nun da verdiği karşılıklar şöyle:
Bugün Türkiye’de siyasetin lisanı, seçim devirlerinde aşina olduğumuz sertlikte… Seçim sürecine girdik mi?
Benim gördüğüm, erken seçim beklentilerine neden olan ve erken seçimin daima konuşulmasına sebep olan faktör, iktidar ortaklarının tavırları ve birtakım aksiyonları. Ağustostan bu yana Sayın Bahçeli, üç kere YETERLİ Parti’ye “evine dön” daveti yaptı. Sayın Erdoğan bir hafta içinde 4-5 başka görüşme yaptı. HÜDA PAR, DSP, BBP ile görüştü, Saadet Partisi ile birkaç görüşme yaptı. Seçim 2023’te olacaksa ittifakı büyütme üzere çalışmalara neden muhtaçlık duyulsun? Aslında güçlü bir ittifak var, parlamentoda gereğince güçlü bir formda temsil ediliyor. Rastgele bir siyasal risk taşımıyor, birkaç milletvekili istifa eder de azınlığa düşeriz tasaları yok. O vakit neden parlamentoda milletvekili dahi olmayan, yüzde 1’in altında oylar almış çok sayıda partiyle görüşülür? Ya da neden UYGUN Parti, oraya getirilmeye çalışılır? Hasebiyle sebebini açıklayamadığımız çok sayıda görüşme olunca erken seçim sinyali olarak bedellendiriliyor.
Ya siz?
Ben de bunların erken seçim sinyali olacağını değerlendirenler ortasındayım. Benim senaryom biraz daha farklı. Erken seçim olduğunu düşünenler çoğunlukla şöyle diyor: İktidar, bir siyasal pragmatizmle tıpkı 2018’de olduğu üzere baskın bir erken seçim yapacak. Ben, Cumhur İttifakı’nın sürdürülememesi durumunda buna gideceğini düşünenlerdenim. Zira siyasal pragmatizme baktığınızda erken seçimi gündeme getirecek bir tablo ortaya çıkmıyor. Ekonomik sıkıntısını halledememiş bir ülkeden bahsediyoruz. Fiyat artışlarını denetim altına alamayınca zabıta metotlarıyla bunu yapmayı deneyen bir hükümetten bahsediyoruz. Ayrıyeten işsizliğin çözülememesi üzere seçmenin canını yakan çeşitli ekonomik sorunlar var.
“Cumhur İttifakı’nda sorun olursa” dediniz. Bu türlü bir opsiyon mu görüyorsunuz?
Bazı bahislerde fikir ayrılıkları yaşıyorlar. HDP konusunda fikir ayrılığı hâlâ ortada duruyor. MHP, iki sefer “HDP kapatılsın” diye davette bulundu. “Eğer kapatılmazsa kendimiz Yargıtay Başsavcılığı’na müracaat yapacağız” dedi. İkincisi seçim kanunu konusunda fikir ayrılığı var. Hükümet daraltılmış bölgeyi savunurken Bahçeli “Olmaz” dedi, ayrıyeten ittifak içindeki her partiye baraj uygulanması üzere yeni bir teklif getirdi. AKP’nin buna yanıtını şimdi duymadık. Zati görüştüğü yüzde 1’in altında oya sahip partilerin ittifaka girebilmesi için ittifaka dahil bütün partilere baraj uygulama fikrinin uygulanmaması gerekiyor.
Takvim konusunda bir şey söyleyebilir misiniz?
Eğer fikir ayrılıkları derinleşirse, uzlaşamazlarsa paydaşlık sürdürülemeyebilir. O vakit erken seçim kaçınılmaz olur.
AKP, paydaşlığın bozulmasını göze alabilir mi?
Diyelim ittifak dağıldı. Bugünden yarına erken seçime gidilmeyecektir. Eminim ki AKP, yasalar çıkarabilmek için muhalefetle uzlaşı arar, aşikâr kanunların geçebilmesi için ikna etmeye çalışır. Bizim alışık olmadığımız Fransa’daki üzere cohabitation (birlikte yaşama) üzere evreler var. Çabucak erken seçime gitmiyor, kanunları çıkarmaya çalışıyor. Türkiye bunu birinci sefer deneyimleyebilir.
Muhalefet neden uzlaşsın ki?
Tabii iktidarın erken seçim yol haritasıyla gitmesi lazım. Şu ıslahat maddelerini çıkaralım diyecek, karşılığında da seçimi şu tarihte yapalım diyebilir.
Ya Cumhur İttifakı bütünlüğünü korursa?
O vakit erken seçime gitmek için bir sebep görmüyorum.
Peki, Cumhur İttifakı’nın bütünlüğü korunsun diye HDP kapatılır mı?
Orada AKP alternatif bir teklif getirdi. Kapatma dışında partilere uygulanabilen diğer cezalar da var. Mesela kamu yardımlarından men edilmesi üzere. MHP bir açıklama yapmadı bu teklif karşısında. Partilerden birinin bir adım atması gerekiyor ki biz nasıl bir mutabakata vardıklarını ya da varamadıklarını anlayalım.
Erken seçim olursa başınızdaki tarih?
Bir yandan partilerin içinde de kaynamalar var. Son olarak cuma günü CHP’den üç milletvekili istifa etti. Millet İttifakı’nı ayakta tutmak için büyük gayret harcayan Kılıçdaroğlu’nu ve CHP’yi yaralayan bir gelişme midir bu?
Çok etkileyeceğini düşünmüyorum açıkçası. Bugün başlayan bir süreç değil. Muharrem İnce, uzun vakittir CHP içinde bir genel başkanlık yarışı içinde. CHP, daha büyük bir krizi harika kongre toplama sürecinde yaşamıştı. O süreçten sonra şunu gözlemledik. Bu süreçler CHP tabanını etkilemiyor. Seçmen “Bunlar tekrar kendi ortalarında tartışıyorlar, partiden uzaklaşayım” demedi. Tıpkı GÜZEL Parti’de olduğu üzere. İhraçlar, istifalardan sonra GÜZEL Parti oylarını yüzde 25 artırdı.
CHP’de tartışmaların Atatürkçülük üzerinden yapıldığını hatırlatalım. Muharrem İnce de bu türlü başladı ve son istifalar… CHP’nin “dostlarını” sevmeyen ulusalcı tabanından bu çerçevede bir kayma olmaz mı?
Şu an için bunun sinyallerini görmüyoruz. Parti kurulduktan sonra nasıl bir takım ve telaffuzla hareket edeceği ve siyasetin o günkü şartları o partinin geleceğini etkileyen faktörler. O denli bir argüman ile ortaya çıktılar ki ben bu savın çok ikna edici olduğunu düşünmüyorum. Artık mesela MHP’nin Türk milliyetçiliğinden uzaklaştığını, Saadet Partisi’nin dinden uzaklaştığını tez ettiğinizde onların tabanı buna ne kadar ikna olabileceklerse, CHP’nin Atatürkçülükten uzaklaştığını argüman ettiğinizde de tabanı lakin o kadar ikna edersiniz. CHP’nin üst idaresine ve teşkilatlarına baktığımızda Atatürk’ten uzaklaşma emaresi görmüyorsunuz. Uzun vakittir Muharrem İnce bu görüşlerini lisana getiriyor lakin o süreç boyunca CHP tabanında bir kopma, bağların zayıflaması üzere bir tepki gözlemlemedik. Bundan sonrası için de pek ihtimal vermiyorum. Lakin çok yeterli bir takım kurar, İspanya’daki Podemos hareketi üzere yeniden Tony Blair’in Üçüncü Yol’u üzere yeni bir telaffuzla siyaset sahnesine girer, teorik olarak ilgi çekebilir.
Peki, gerek UYGUN Parti, gerek CHP içinden çıkan muhalefetin bir “Saray Operasyonu” olduğuna inanıyor musunuz?
Ben bu komplo teorilerine çok fazla prestij etmiyorum, zira hem Muharrem İnce hem Ümit Özdağ’ın tavırlarına baktığınızda aslında birinci günden itibaren genel başkanlık yarışına girmiş, savları olan siyasetçiler olduğunu görürsünüz. Münasebetiyle bu tıp siyasetçileri uzun vakit bir yerde tutamıyorsunuz, zira gerçekleştirmek istedikleri tezleri var ve önünde sonunda bir adım atıyorlar. Lakin sonuç konusunda şayet yeni parti kurarlarsa, kurulduğunu ve seçmen reaksiyonunu görmeden bir değerlendirmeyi erken bulurum.
Millet İttifakı, HDP’nin eşbaşkanlarının tekraren lisana getirdiği üzere münasebetin ismini koymasını bekliyor musunuz?
Beklemiyorum, zira seçim olmadan isim koymanın bir manası da yok. İttifak dediğimiz, seçimden evvel seçime birlikte girmeyi isteyen partiler kendi ortalarında bir protokol imzalıyorlar ve bu protokolü götürüp Yüksek Seçim Kurulu’na veriyorlar. YSK de karar veriyor ve bu partileri oy pusulası içinde tıpkı kutunun içine yerleştiriyor. Bu büsbütün seçimle ilgili bir şey. Birincisi ortada seçim yok. İkincisi, aslında son genel seçimde Millet İttifakı ve HDP bir ittifak yapmadı. Mahallî seçimlerde bir seçim işbirliği yapıldı yalnızca. Seçim ittifakı ve seçim işbirliği karıştırılınca Türkiye’de ittifakların kalıcı ve rutin vakitlerde da var olan bir siyasi düzenek olduğu düşünülmeye başladı. Hatta partiler de bu türlü düşünmeye başladı. Ortada seçim yokken “Hadi ittifak yapalım” davetini hakikaten anlamıyorum.
Diyelim bu yıl erken seçim var…
Peki, diyelim erken seçim kararı alındı. Hangi parti tek adayla ya da kendi adayıyla çıkma teklifinde bulunacak bilmiyoruz. Millet İttifakı’ndaki partiler daha evvelki Cumhurbaşkanlığı seçiminde işbirliği yapamadılar biliyorsunuz, yalnızca parlamentoda birlikte hareket ettiler. Hasebiyle şu anda verilecek bir ittifak kelamının bir manası yok. Diyelim ki Meral Hanım’ı ittifak aday göstermek istiyor, HDP, Meral Hanım’ın cumhurbaşkanlığını destekleyecek mi? Nasıl olacak bu? Hatırlayın, DÜZGÜN Parti’nin belediye liderlerinin olduğu yerlerde HDP seçmenleri gidip UYGUN Partili adaylara oy vermediler. Münasebetiyle artık ittifak daveti yapmak beşik kertmesi yapmaktan farklı değil. Çocuklar büyüdüklerinde anlaşıp anlaşamayacaklarını bilmiyoruz.
Sizce Millet İttifakı bir başkanı mi aday gösterir, yoksa İstanbul seçimlerinde olduğu üzere yesyeni bir isimle mi tanışırız?
Hakikaten bunu kestirim etmenin imkânsız olduğunu düşünüyorum. Bence partiler de bunu bilmiyorlar, üzerinde uzlaşılması en sıkıntı şey. Tekrar farklı adaylarla çıkma mümkünlüğü da bence başka seçeneğe nazaran daha yüksek.
Geçen seçimlerden evvel “Muhalefet ortak adayla gidemezse Tayyip Erdoğan’ın yüzde 52 ile seçimi kazanacağını” söylemiştiniz. O denli de oldu. Artık yeniden mi tıpkı “hata”yı yapacaklar, yoksa artık Erdoğan tıpkı noktada mı değil?
Şu an orada değil. Kamuoyu takviyesi yüzde 50’nin altına düşmüş görünüyor. O denli olunca seçim birinci cinste bitmeyecekmiş üzere duruyor. Natürel yarın seçim olmadığı için bunu da bir seçim iddiası olarak düşünmeyin lütfen. Seçim atmosferi içine girildiğinde yapılan iddialar daha sağlıklı oluyor zira. Yalnızca şunu söyleyebilirim, partiler içinde kendi adayımızla çıkalım diyenlerin sesi, ortak adayla çıkalım diyenlere oranla daha gür. Hatta önderler ortasında bir fikir birlikteliği olduğunu düşünmüyorum.
Cumhurbaşkanı’nın Saadet Partili Oğuzhan Asiltürk’ü ziyareti hayli akıl karıştırdı. Saadet Partisi Millet İttifakı’ndan kopar mı? Parti içinde bunu isteyen bir kümenin varlığından kelam edebilir miyiz?
İşin doğrusu zannetmiyorum. Saadet Partisi seçmen kitlesi ortadan geçen 20 yıla karşın, parti küçülmüşken, yüzde 1’lere düşmüşken dahi AK Parti’ye gitmemeyi bir tavır olarak benimsemiş bir kitle. Yıllar evvel gidebilirdi ancak son 20 yıldır sözün tam manasıyla Saadet Partisi’nde direniyor. AKP’ye şuurlu bir biçimde oy vermeyen bir seçmen kitlesi… Günün birinde “Biz aslında boşuna direnmişiz, AKP’nin yanına gidiyoruz” dendiğinde ben bu seçmen kitlesinin buna çok da olumlu reaksiyon vereceğini düşünmüyorum. “O vakit ben 20 yıldır niçin direniyorum arkadaş” sorusunun yanıtını parti idaresi veremez. Bunu hesaba katacaklarını düşünüyorum.
Üçüncü bir ittifak bloku bekliyor musunuz?
Bu kadar çok sayıda savlı parti ve başkanın olduğu bir sistemde, yeni ittifakların ortaya çıkması hiç de sürpriz olmaz. Mesela şu ana kadar hem iktidara hem de muhalefete karşı eleştirel telaffuzları olan Sarıgül ve İnce hangi ittifak içerisinde yer alacak? Kuruluş söylentileri ortalıkta dolaşan muhafazakâr Kürt partisi ve bunun dışında konuşulan öteki Kürt partileri nereye dahil olacak? Yeni ittifakların oluşması beni hiç şaşırtmaz.
Bugün seçim olsa karşımıza nasıl bir tablo çıkar?
Şu an Cumhur İttifakı 50’nin biraz altında görünüyor. Seçimin olmadığı bir periyot, pandemi vakti kısıtlı şartlarda yapılan araştırmalarda yanılgı oranının yüksek olduğunu düşünürsek yüzde 50-50 istikrarından kelam edebiliriz.
Kararsızların oranında artış var mı?
Ben kararsız olduğunu düşünmüyorum. Aslında çok politik bir seçmenimiz var bizim. Yüzde 15’lik bir apolitik seçmen kelam konusu. Onlar esasen sandığa gitmiyor. Bir kısmı kanaatini açıklamıyor. Bir de en değerlisi literatürde “bağımsız seçmen” diye geçen seçmen profili var. Onlar kendilerini bir parti kimliğiyle tanımlamıyorlar. Bunlar siyaseti yakından takip ediyorlar, farkındalık ve bilgi düzeyleri yüksek. Seçim periyodunda bir karar veriyorlar ve o istikamette oy kullanıyorlar.
Ne kadar oranları?
Neredeyse yüzde 25. Genç nesiller sisteme katıldıkça bağımsız seçmenin oranı da artıyor. Son Amerikan seçimlerinde de en çok onlar konuşuldu. Bu seçmen kitlesinin bir kriterler seti var. Kadro tutmayan ancak NBA maçı izleyenler üzere.
Kriterler setinde neyi önceliyorlar, demokrasi mi, iktisat mi, özgürlük mü?
Farklı profillerin farklı beklentileri var. En kıymetli mevzu iktisat, hukuk devleti, demokrasi, temel haklar ve özgürlükler, eğitim sistemi üzere faktörler ön plana çıkıyor. Demografik özelliklerine nazaran kriterler seti farklılaşabiliyor. Buna nazaran oy veriyorlar… Kararsız değil onlar, duruşları gereği seçim yokken “Ben şu partiye oy vereceğim” demiyor, bağımsız zira. Z nesli geldikçe bağımsız seçmen ölçüsüne daha fazla rastlayacağız. Parti aidiyetleri yok.
Yani Cumhurbaşkanı Kılıçdaroğlu’nu eleştirirken “SSK’nin başında bulunduğu vakit hastalarımızın ne hale düştüğünü Z jenerasyonu bilmiyor” dedi. Z nesli bununla ilgilenmiyor anladığım kadarıyla…
Erdoğan ve Kılıçdaroğlu ortasındaki polemik gündemdeydi. Bir “Tek adamcağız” kelamı vardı örneğin. “CHP diye bir parti yok” dedi. Erdoğan’ın Kılıçdaroğlu’na karşı öfkeli lisanının altında ne var?
Çünkü Millet İttifakı’nı bir ortada tutan en kıymetli aktör. Orada bir zaaf yaratması gerekiyor. Sayın Kılıçdaroğlu’nun referandum sürecinden bu yana bir performansı var. Uzlaştırıcı, herkesle konuşabilen bir pozisyonu var. O denli olunca orada zaaf yaratmadan tespihin imamesi üzere o kopmadan geri kalanı etkileyemiyorsunuz. “CHP yoktur” demek… 20 yıllık bir partinin 100 yıllık bir partiye “Siz yoksunuz” demesinin siyasi gerçeklikle ilgisi yok. Sistem içindeki en kurumsal, tabanıyla bağı en güçlü, siyasi duruşu, unsurlarıyla en net partidir. “Yok” dediğinizde yok edemiyorsunuz lakin yok etmek istediğiniz anlaşılıyor. Bence bu stil değerlendirmeler, ittifakın güçlenmesini ve taarruzlara karşı dirençli olmasını sağlıyor.
Devlet Bahçeli “Serok Ahmet” diyerek tenkit oklarını sık sık Ahmet Davutoğlu’na yöneltiyor. Yanılmıyorsam DEVA’nın oyu Gelecek’ten fazla. Pekala, neden amaçta daha çok Davutoğlu var?
Davutoğlu’nun AK Parti’nin Bahçeli ya da 28 Şubatçılar tarafından vesayet altına alındığı üzere telaffuzları AKP tabanının bir kısmının başını karıştırabilir yahut MHP’ye karşı olumsuz bir tavır içine girilmesine sebep olabilir. Benim gördüğüm Sayın Davutoğlu, AKP’yi, MHP ve Vatan Partisi üzere partilerle işbirliği yapmakla suçlayıp, ideolojik olarak eleştirdiği için Sayın Bahçeli de Davutoğlu’na karşı öfke lisanı kullanıyor.
Bazı anketlerde “ekonomik problemleri kim çözer” diye soruluyor, “Erdoğan” karşılığı çıkıyor. Nasıl oluyor?
Doğru lakin orada bir şeyi atlıyorlar. Cumhur İttifakı’nın oy oranı yüzde 50’lerin biraz altındayken “Erdoğan bu sorunu çözer” diyenlerin oranı yüzde 38… Hasebiyle kendi seçmenlerinin kıymetli bir kısmı aslında Erdoğan’ın ekonomik problemleri çözemeyeceğini düşünüyor. Meğer DEVA Partisi’ne oy vereceğini söyleyenlerin neredeyse tamamı Ali Babacan’ın ekonomik problemleri çözeceğine inanıyor. Sanki hangi önderin durumu daha uygun? Bu tabloya bakıp “Seçmen muhalefete güvenmiyor” demek bir istatistik illüzyonu. Muhalefetten kim çözer bilmiyorum. Zira iktisat takımlarını bilmiyorum örneğin. Bunları bilmeden nasıl bilebilirim ekonomiyi yönetip yönetemeyeceğini? Lakin Sayın Erdoğan için biliyoruz. Çözüp çözemeyeceğini kıymetlendirebiliriz.