İYİ Parti Trabzon Vilayet Lideri Azmi Kuvvetli’den Trabzon’un kurtuluşu bildirisi şöyle:
“Tarih boyunca pek çok medeniyetlere mesken sahipliği yapmış Trabzon’umuzun düşman işgalinden kurtarmak için büyük bir gayret ortaya koyan ecdadımız, tarihimize ulu bir sayfa eklemiştir.
İlimizin düşman işgalinden kurtuluşunu 103 yıl evvelki ruh ve heyecanla idrak ettiğimiz bugün vesilesiyle, başta Cumhuriyetimizin kurucusu ve kurtuluş savaşımızın başkomutanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere Trabzon’umuzu Rus işgaline karşı canları değerine savunan ve işgalden kurtaran aziz şehitlerimizi rahmet, minnetle ve şükranla anıyorum..
Ruhları şad yerleri cennet olsun… Bu gurur ve onur verici zafer hasebiyle Trabzon halkımızın bayramını tebrik ediyor, hemşerilerimize selam ve hürmetlerimi sunuyorum.”
Trabzon’un işgali
Rus kuvvetleri, donanmanın dayanağını de alarak 24 Şubat 1916’da Rize’yi işgal ettiler. Of sonuna dayanan Ruslar karşı Baltacı Deresi’nde yöre halkından oluşan kuvvetlerle askeri birliklerimiz kahramanlıklarla dolu savunma yaptılar.
Rus ordusunu 22 gün 22 saat direnen Trabzon halkı, düşmanın denizden ve karadan ataklarının ağırlaşması ve bu ortada hiçbir yerden dayanak gelmemesi sonucu geri çekilince, 15 Mart 1916’da Of İlçesi düşman eline geçti.
Daha sonra Sürmene işgal edildi ve düşman Trabzon kapılarına dayandı. 18 Nisan 1916’da Trabzon Rumlarından bir heyet, Türklerin 15-16 Nisan’da kenti boşalttığını işgal kuvvetleri kumandanı General Lyhkov’a bildirerek kendisini kente davet etti. Azınlıkların düzeysiz çılgınlıkları ve karşılama merasimleriyle Erzurum Caddesinden Belediye Meydanına giren işgal kuvvetleri kenti teslim aldı. Trabzon’un acı dolu esaret ve muhacirlik günleri başladı. Göç edemeyerek kentte ve köylerde kalan Müslüman halka büyük azaplar yapıldı.
Özellikle yerli Rumlar ve Ermeniler adeta katliama ve yağmalamaya giriştiler. Bedelli eşyalar, kültür ve sanat yapıtları sandık sandık Rusya’ya götürüldü. Girilmedik ve yağmalamadık yer bırakılmadı. Düşmanla Kahramanca savaşarak hain Rum ve Ermeni çetelerini Trabzonlu yiğitler temizledi.
Trabzon’un kurtuluşu
1917’de Rusya’da Bolşevik ihtilali olunca, Rus ordusunda büyük bir panik başladı. Geri çekilmek zorunda kalan Ruslarla, 18 Aralık 1917’de Erzincan Antlaşması yapıldı. Bu antlaşmaya Ermeniler uymayıp, Türkler aleyhinde katliamlara girişince, Ordu Kumandanı Vehip Paşa’ya ileri harekat buyruğu verildi. 11 Şubat 1918’de genel hareket buyruğunu alan ordumuz, bir koldan Kafkasya üzerine ilerlerken, başka koldan Trabzon’lu Albay Hamdi Beyefendi (Pirselimoğlu) komutasındaki 37. Tümen; Giresun’dan 123. alay ile destek edilerek Trabzon üzerine yola çıktı. Bölgedeki çeteleri de temizleyerek ilerleyen birliklerimiz 14 Şubat 1918’de Vakfıkebir’i, 18 Şubat 1918’de Akçaabat’ı geri aldı. Birkaç gün içinde çevreyi düşmanlardan temizleyen birliklerimiz 24 Şubat 1918 tarihinde Trabzon’a girdi.
Trabzon’un ve Trabzon’lunun 2 yıla yaklaşan esaret ve muhacirlik zahmeti sona erdi. Osmanlı Devleti, Brest-Litovsk Mutabakatı ile doğudaki topraklarını istiladan kurtardı. Lakin Trabzon, kurtuluşun sevincini tadamadı. Çünkü hicretten dönen halkı harabeye dönen Trabzon’da yoksulluk ve sefalet bekliyordu. Buna karşın asırlarca evvel Türkler tarafından mescide çevrilmiş olan eski kiliseler de namaz kılınması yasaklandı ve binalar Rumlara verildi. Türk matbaalarından yararlanarak “Trapezuntsıy Veyenny Lisok (Trabzon Askerî Gazetesi)” isminde Rusça bir gazete çıkarıldı. Bu gazete 1916-1917 yılları ortasında Rusça dört ay boyunca yayımlandı. Bu periyodun en makus olayı, Rusların vilayet arşivini imha etmeleri olmuştur”
Kaynak: Karadeniz Gazetesi