Montrö Boğazlar Kontratı, 1936’da imzalanan ve Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde denetim ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı veren milletlerarası bir kontrattır.
Sözleşme, Bulgaristan, Fransa, Büyük Britanya, Avustralya, Yunanistan, Japonya, Romanya, Sovyetler Birliği, Yugoslavya ve Türkiye ortasında 20 Temmuz 1936’da imzalandı. Mukavele, Türkiye’ye Boğazlar üzerinde tam denetim hakkı verir ve barış vakti sivil gemilerin özgürce geçişini garantiler. Muahede, Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde denetim ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı verir.
Birinci Madde
Bağıtlı Yüksek Taraflar, Boğazlar’da denizden geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğü unsurunu kabul ederler ve doğrularlar.
Bu özgürlüğün kullanılışı bundan bu türlü işbu Mukavele kararlarıyla düzenlenmiştir.
MONTRÖ BOĞAZLAR KONTRATININ TAM METNİ
KESİM I. – TİCARET GEMİLERİ
Madde 2
Barış vaktinde, ticaret gemileri, gündüz ve gece, bayrak ve yük ne olursa olsun, aşağıdaki 3. unsur kararları gizli kalmak üzere, hiçbir süreç (formalite) olmaksızın, Boğazlardan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) tam özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bu gemiler, Boğazlar’ın bir limanına uğramaksızın transit geçerlerken, Türk makamlarınca, alınması işbu Kontratının I sayılı Ek’inde öngörülen vergilerden ve harçlardan diğer, bu gemilerden hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır.
Bu vergilerin ya da harçların alınmasını kolaylaştırmak üzere, Boğazlar’dan geçecek ticaret gemileri, 3. unsurda belirtilen istasyonun görevlilerine isimlerini, uyrukluklarını, tonajlarını, gidecekleri yeri ve nereden geldiklerini bildireceklerdir.
Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
Madde 3
Ege Denizi’nden ya da Karadeniz’den Boğazlar’a giren her gemi, milletlerarası sıhhat kuralları çerçevesinde Türk kanunlarıyla konulmuş olan sıhhat kontrolü için, Boğazlar’ın girişine yakın bir sıhhat istasyonunda duracaktır. Bu kontrol, bir pak sıhhat dokümanı (patentesi) ya da işbu hususun 2. fıkrasındaki kararların kapsamına girmediklerini doğrulayan bir sıhhat bildirisi gösteren gemiler için, gündüz ve gece, olabilen en büyük süratle yapılacak ve bu gemiler Boğazlar’dan geçişleri sırasında öteki hiçbir duruş zorunda bırakılmayacaklardır.
Reklam
İçinde veba, kolera, sarı humma, lekeli humma (typhus exanlhematique) ya da çiçek hastalığı olayları bulunan ya da yedi günden az bir mühlet evvel bu hastalıklar bulunmuş olan gemilerle, bulaşık bir limandan beş defa yirmi-dört saatten az bir müddetten beri ayrılmış olan gemiler, Türk makamlarının gösterebilecekleri sıhhat muhafaza görevlilerini gemiye almak üzere, sıhhat istasyonunda duracaklardır. Bu yüzden, hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır; sıhhat muhafaza vazifelileri Boğazlar’ın çıkışında bir sıhhat istasyonunda gemiden indirileceklerdir.
Madde 4
Savaş vaktinde, Türkiye savaşan değilse, ticaret gemileri, bayrak ve yük ne olursa olsun, 2. ve 3. hususlarda öngörülen şartlar içinde Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
Madde 5
Savaş vaktinde, Türkiye savaşmışa, Türkiye ile savaşta olan bir ülkeye bağlı olmayan ticaret gemileri, düşmana hiçbir biçimde yardım etmemek şartıyla, Boğazlar’da geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bu gemiler Boğazlar’a gündüz girecekler ve geçiş, her seferinde, Türk makamlarınca gösterilecek yoldan yapılacaktır.
Madde 6
Türkiye’nin kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında sayması durumunda, 2. husus kararlarının uygulanması yeniden de sürdürülecektir; lakin, gemilerin Boğazlar’a gündüz girmeleri ve geçişin, her seferinde, Türk makamlarınca gösterilen yoldan yapılması gerekecektir. Kılavuzluk, bu durumda, zarurî kılınabilecek, lakin fiyata bağlı olmayacaktır.
Madde 7
Reklam
“Ticaret gemileri” terimi, işbu Mukavelenin II. Bölümünün kapsamına girmeyen bütün gemilere uygulanır.
KESİM II. – SAVAŞ GEMİLERİ
Madde 8
İşbu Kontrat bakımından, savaş gemilerine ve bu gemilerin nitelikleriyle tonajlarının hesabı için uygulanacak tanımlama, işbu Kontratın II sayılı Ek’inde yer alan tanımlamadır.
Madde 9
Deniz kuvvetlerinin, sıvı olsun ya da olmasın, yakıt taşımak için bilhassa yapılmış olan yardımcı gemileri, 13. unsurda belirtilen ön-bildirim şartına bağlı tutulmayacaklar ve, Boğazlar’ı tek başlarına geçmek şartıyla, 14. ve 18., hususlar mucibince sınırlamaya bağlı tonajlar hesabına katılmayacaklardır. Bununla birlikte, bu gemilerin, öteki geçiş şartlan bakımından, savaş gemileriyle bir tutulmaları süregidecektir.
Bir evvelki fıkrada belirtilen yardımcı gemiler, öngörülen kuraldışılıktan, fakat silâhları: yüzer gayelere karşı en çok 105 milimetre çapında iki toptan, hava amaçlarına karşı en çok 75 milimetre çapında iki silâhtan çok değilse yararlanabileceklerdir.
Madde 10
Reklam
Barış vaktinde, hafif su üstü gemileri, küçük savaş gemileri ve yardımcı gemiler, ister Karadeniz’e kıyıdaş olan ister olmayan Devletlere bağlı bulunsunlar, bayrakları ne olursa olsun, Boğazlar’a gündüz ve aşağıdaki 13. ve sonraki unsurlarda öngörülen şartlar içinde girerlerse, hiçbir vergi ya da harç ödemeksizin, Boğazlar’dan geçiş özgürlüğünden yararlanacaklardır. Üstteki fıkrada belirtilen sınıflara giren gemiler dışında kalan savaş gemilerinin fakat 11. ve 12. unsurlarda öngörülen özel şartlar içinde geçiş haklan olacaktır.