Lise ve üniversitelere giriş imtihanlarına sayılı günler kala Uzman Psikolog Yelda Öge, imtihana girecek olan öğrencilere ve bu süreçte ailelerin çocuklarına nasıl yaklaşmaları gerektiğine dair birtakım tekliflerde bulundu.
Liselere Giriş Sistemi (LGS) ve Yükseköğretim Kurumları İmtihanı (YKS)’na sayılı günler kala birçok öğrenci imtihan korkusunu en üst düzeylerde hissetmeye başladı. Milyonlarca öğrencinin aklından geçmekte olan ‘Ya yapamazsam, başaramazsam, arkadaşlarımdan geride kalırsam, aileme karşı mahcup duruma düşersem’ üzere kanılar, öğrencilerin önemli telaşlar duymasına sebep oluyor.
Uzman Psikolog Yelda Öge, bu fikirlerin aslında şahıslarda var olan telaş seviyesinin artmasından kaynaklanan gerçekçi olmayan niyetler olduğunu, bu fikirlerden kurtularak tasanın azalmasına yardımcı olabilecek birtakım aktiviteler yapılabileceğini aktardı. Ailelerin çocuklarına olan davranışlarının da bu telaş seviyesini büyük oranda etkilediğine değinen Öge, bu süreçte ailelerin rolünü ve çocuklarına nasıl yaklaşmaları gerektiğini anlattı.
“Kaygı, gerçekçi olmayan fikirlere sebep oluyor”
Sınav tasasının, imtihan öncesinde öğrenilen bilgilerin imtihan sırasında kişinin aktif bir biçimde kullanmasını engelleyen bir korku bozukluğu olduğunu belirten Uzman Psikolog Yelda Öge, şahısların ekseriyetle imtihan tasası yaşadıklarında zihinsel, fizikî ve duygusal birtakım belirtiler gösterdiklerini aktardı.
Zihnin daima olarak otomatik fikir denilen gerçekçi olmayan, bireye kaygı veren, telaş ve endişe hissetmesine sebep olan olumsuz niyet şemalarıyla meşgul olduğunu söyleyen Öge, “Bu şahısların zihinlerinden daima olarak ‘ya yapamazsam’, ‘ya başarısız olursam’, ‘arkadaşlarım kazanır da ben geride kalırsam’, ‘aileme ne derim’ üzere bu stil olumsuz kanılar geçer. Bu kanıların birçoğunun içine baktığımızda gerçeklikten uzak olan fikirler olduğunu görebiliriz. Örneğin imtihana az vakit var lakin şimdiden ‘eyvah imtihanım gitti, mahvoldu, artık kazanamayacağım’ üzere kesin önyargılı niyetlerle zihin meşgul olabilir” dedi.
“Öğrenciler gerçekçi olmayan niyetlerin farkında olmalı”
Sınava girecek olan öğrencilerin imtihan derdinden ötürü zihinlerinden geçen bu gerçekçi olmayan fikirler konusunda ne yapabileceklerini anlatan Uzman Psikolog Yelda Öge, bu üslup kanıların alternatiflerini fark etmeye çalışabileceklerini şu sözlerle lisana getirdi:
“Kendilerine ‘Henüz imtihana girmedim, şu an önümde şu kadar hafta var, şunun için ne yapabilirim, bu niyet ne kadar gerçekçi, bu niyetimi destekleyen deliller neler, kesin imtihanda başarılı olamayacağım üzere düşündüren ispatlar var mı, yıl boyunca pek çok kaynaktan ders çalıştım, test çözdüm, ders çalışmak için vakit ayırdım, şu an telaşlı olduğum için bu türlü düşünüyor olabilir miyim’ üzere cümleler kurarak sorular sorabilirler. Zira his, niyet ve davranış bir bütündür.
Kaygıyı azaltmanın yolları nelerdir?
Kaygının temelinin bilgi eksikliğinden kaynaklandığını belirten Uzman Psikolog, öğrencilerin bu bilgi eksikliğini ellerinde kalan müddet zarfı içerisinde gidermeye çalışmalarının yanı sıra kendilerini rahatlatacak birtakım aktiviteler yapmalarının faydalı olacağını vurguladı. Öge, mevzuyla ilgili olarak, “Nefes ve gevşeme antrenmanı yapmak, ılık duş almak, yürüyüş yapmak, sık aralıklarla mola vermek üzere aktiviteler korkunun azalmasına yardımcı olacaktır. Kişinin zihninden olumsuz fikirler geçmeye başladığı vakit o olumsuz kanıları birincisi kendimize fark ettirmeye çalıştığımız üzere ikincisinde de bu halde bizi rahatlatacak antrenmanlara yönelebiliriz. Yani dikkatimizi öteki bir istikamete odaklamaya çalışmalıyız” sözlerini kullandı.
Ailelerin imtihan sürecinde yapmaları gerekenler
Ailelerin bu süreçte kıymetli rolleri olduğunu söyleyen Uzman Psikolog Yelda Öge, çocuğu imtihana girecek olan ebeveynlere de birtakım tekliflerde bulundu. Bu süreçte çocuklarına karşı kullanacakları birçok cümlenin onların korkularını olumsuz istikamette tetikleyebileceğini aktaran Öge, “Ailelere teklifim bilhassa çocuklarına inanç ve sorumluluk vermeleri, onlara olumlu geri bildirimlerde bulunmaları. Yani imtihana ait konuşmalarda ihtimamlı davranmaları, akranlarla kıyaslamamaları, çocuklarının performanslarının farkında olup onlara gerçekçi cümleler söylemeleri çocukların tasalarını azaltacaktır. His ve fikir paylaşımı yapmaya çalışmalılar, empati kurmaya çalışmalılar. Örneğin anne çocuğunun yanında ‘ben ondan daha kaygılıyım’ üzere bir cümle kullanmamalıdır. Ebeveynler son derece sakin yaklaşmalılar.
Asla olumsuz ‘ceza’ stilinde sistemlere başvurmamalılar. Rastgele bir durumda çocuğu imtihanla yargılamamalılar. Örneğin ‘şunu yapmadın, bakalım imtihanda ne olacak. Bu vakte kadar çalışmadın, göreceğiz’ üzere bu stil olumsuz telaffuzlardan kaçınmalılar. Çocuklarına şartsız bir formda sevgi ve ilgi göstermeliler. Bu süreçte onları desteklemeliler” diye konuştu.
‘Sınav tasası uzun sürdüğü için çocuklarda yıpranmışlık ve tükenmişlik ortaya çıkıyor’
Çocukların bu periyotta yaşadıkları imtihan korkusunun çoklukla kendi kişilik özelliklerinde bulunan dert düzeyinden kaynaklı olduğunu ve altta yatan farklı sorunların imtihan derdi yüzünden ileride kalıcı bir rahatsızlığa sebep olabileceğinin altını çizen Uzman Psikolog Yelda Öge, “Sınav derdi daha çok korkulu kişilik yapılanmasına sahip yahut mükemmeliyetçi bireylerde daha fazla ortaya çıkar.
Bu bireylerin her şeyi denetim etme eforları olduğu için bilhassa kişilik yapılarında bu türlü telaşa eğilimleri varsa ya da aile üyelerinde varsa bu çocuklar daha fazla korkuyu taşıyacaklardır. Hasebiyle tasa bittiğinde gelecekte bu öbür kaygıları de tetikleyebilir. İmtihan tasası uzun periyotlu bir performans gerektiriyor ve uzun periyot boyunca daima emsal dertler yaşandığı için çocuklarda bir yıpranmışlık ve tükenmişlik ortaya çıkabiliyor. Hasebiyle altta yatan farklı bir sorun varsa imtihan tasası bunu tetikleyebilir. Mesela panik atak, depresyon üzere gelecekte bu şekil problemlerle müsabaka ihtimalleri kelam konusu olabilir” dedi.