Bağımsız tiyatrocuların pandemi periyodunda hiçbir maddi takviyeden faydalanamadığını söyleyen Tiyatro Üreticileri ve Üretimcileri Derneği Lideri Hasan Tanay, “Biz hakkımız olanı istiyoruz, hakkımız olan bir sadaka üzere verilmesin. Bizi öldürmüyorlar ancak sürüm sürüm süründürüyorlar” dedi.
Tiyatro oyuncularının toplumsal garantilerden de mahrum olduklarını belirten Tanay, “Tiyatro işçilerinin pandemide, iş yapamadıkları devirde en azından minimum hayatlarını sağlayacak her ay nizamlı olarak sarfiyatları karşılansa ya da hasta oldukları vakit en azından bu pandemi periyodunda sigortaları karşılansa” dedi. Tanay’ın yaptığı açıklamalar şöyle:
‘Tiyatro oyuncularının sıkıntıları pandemiden evvel de vardı. Pandemide görünür hale geldi’
“Tiyatro kesiminin ve işçilerinin yaşadığı sıkıntılar yalnızca pandemiye has meseleler değildi. Pandemi öncesinde de var olan meselelerdi, pandemi periyodunda görünür hale geldi. Pandemi öncesinde aslında bir tanınırlığımız, kâfi bir dayanağımız, yasal bir statümüz yoktu. Bununla bir arada pandemi periyodunda de gerekli olan takviyeleri almak konusunda bu eksiklikler kendisini göstermiş oldu. Tiyatro işçilerinin, toplumsal güvenlikten tutun da mesleksel tariften ve üretim alanlarında alacakları karşılıklara kadar teminatları yok.
‘Sağlık sıkıntısının öne çıktığı bir süreçte toplumsal teminatımız yok’
Biz pandemi devrinden sonra dernek olarak bir çalışma başlattık. ‘Tiyatro Yasası için ne yapmalı, nasıl yapmalı’ başlığında bir proje gerçekleştirdik. Bununla ilgili Türkiye’de var olan bu alandaki örgütlerle görüşmeler yaptık. Şunu gördük: Kamusal bir hizmet yapan tiyatro alanı ve tiyatro işçileri olarak anayasa manasında bir garantimiz olmasına karşın işlemeyen bir yasa var, mevzuat eksikleri var. Pandemi devriyle birlikte tiyatro işçileri işsiz kaldılar. Bağımsız oyuncular için söylüyorum, kiraları var bunların. Bunların yemek, içmek üzere temel gereksinimleri var. Bunları karşılayacak alanlardan mahrum kaldılar. Bir de üstelik pandemi diyoruz, sıhhat sorununun en öne çıktığı bir süreçte toplumsal garantiden mahrum bireylerden bahsediyoruz. Artık bunun sorumlusu kim? Bunun sorumlusu pandemiden evvel de pandemiden sonra da devlettir. Kültür sanat alanıyla ilgili şayet gerekli adımlar atılmazsa bu, üreticilerin artık yapamaz hale gelmesi demektir. Yani ülkemizde yarın kültür sanat alanına dair hiçbir şeyin olmaması, çoraklık demektir.
‘Bağımsız oyuncuların kederi daha öbür, hiç yoklar’
Özel tiyatrolar vergilerini ödeyemiyorlar. Pandemi devrinde zati üretim yapamaz hale geldiler. Salonu olanlar; salon kiralarını ödeyemediler, salonlarını kapatanlar var, depolarını kapatanlar var. Oyuncuları sigortalamak ağır bir yük. Tiyatro sahibi de bir işçi, oyuncu. O sorumluluğu üstlenmiş bir kişi olarak değerlendirelim, senede bir kere takviye almaya çalışıyor. Onun büyük bir kısmı vergiye, sigortaya gidiyor. Dekoru var, kostümü var, telif fiyatları var. Devletin bu alana takviye vermesi gerekiyor. Tiyatro yapımcılarının kederi bu. Bağımsız oyuncuların kederi daha öteki, hiç yoklar.
‘Keşke tiyatrocuların hasta olduklarında sigortalarını karşılayacaklarını söyleseler’
Devletin tiyatroları vergiden muaf tutması gerekiyor. Bütün çalışan tiyatro işçilerin sigortalarının devlet tarafından katiyetle yapılması gerekiyor. Bu sorumluluğu toplumsal devlet olarak devletin alması gerekiyor. Ayrıyeten para vermeyin, tiyatrolara oyun oynayacakları fiyatsız salonlar yaratın, ulaşımlarını sağlayın, tanıtımlarını yapın. Para vermeyin; paranın olduğu yerde kir başlar, eşitsizlik başlar. Bütün dünya örneklerine baktığımız vakit öbür ülkelerin takviyelerine nazaran çok geride olduğumuzu görüyoruz. Geçenlerde bir açıklama yapıldı. Fransa’da gençlere kültür sanat faaliyetlerinde bulunabilmeleri için 300’er Euro dayanak kartı gönderildi. Bizim ülkemizde bırakın o denli bir şeyi keşke şu an tiyatro işçilerinin pandemide, iş yapamadıkları periyotta en azından taban ömürlerini sağlayacak her ay nizamlı olarak masraflarını karşılasa ya da hasta oldukları vakit en azından bu pandemi devrinde sigortalarını karşılayacaklarını söyleseler.
‘Devlet sanatın dışındaki alanın hareket etmesi için piyasaya takviye verdi’
Pandemi periyodunda gelen dayanaklar vardı fakat gelen takviyeler yetersizdi. Devlet kanadından yapılan yardımlar şu oldu: Kültür Bakanlığı, özel tiyatrolara vermiş olduğu dayanakların yanında dijital tiyatro, sesli tiyatro üzere projeler üretti. Lakin bunun şartları vardı: Kültür Bakanlığı’na kayıtlı olmanız gerekiyor. Kayıtlı olabilmeniz için ticaret odasına bağlı olmanız gerekiyor. Muhakkak bir NACE kodu var, bu NACE kodunun içerisine dahil olmanız gerekiyor, süreçler yaptırmanız gerekiyor. Bunları yaptığınız vakit bir tacir statüsünde başvuruyorsunuz. Diyelim ki bir dijital oyun için Bakanlığa müracaatta bulundunuz. Bu projeyi gerçekleştirdiğinizde bir maliyeti var bu işin.
Siz o projeyi vermeden parayı alamıyorsunuz. Bunun dışında; direkt ödeme yapmıyor, bir fatura karşılığında yapacak. Bundan doğacak olan stopaj var, vergisi var. Bunları da çıktığınız vakit geriye kalan parayı borçlarınıza mı ödeyeceksiniz yoksa işçilere de verecek misiniz? Devlet takviye verdi de devlet aslında sanatın dışındaki alanın hareket etmesi için piyasaya takviye verdi. Bağımsız tiyatrocular esasen bu projelerden yevmiyesini bile aldı mı farklı bir husus.
‘Bizi öldürmüyorlar lakin sürüm sürüm süründürüyorlar’
Destekler verildi lakin nitekim çok yetersiz. Tiyatroları üç lira, beş lira, on lira ya da süreksiz projelerle ayakta tutamazsınız. Bir sürü tiyatro; salonunu kapattı, deposunu kapattı. Tiyatro oyuncular kafede çalışmak istiyor, çalışamıyor. Akaryakıt istasyonlarında çalışanlar var, inşaatlarda çalışanlar var, ailesine sığınanlar var. Aylık 400 lira üç beş kez belediyenin vermiş olduğu parayla kimse geçinemez. Sadaka kültürüne alıştırılıyoruz, bu da çok ağır bir şey.
Buradan bütün tiyatro yapımcılarına, tiyatro işçilerine buna razı olmamaları gerektiğini söylüyorum. Biz dernek olarak şunu söylüyoruz: Yapmayalım. Biz hakkımız olanı istiyoruz, hakkımız olan bir sadaka üzere verilmesin. Derler ya, ‘Ölüm yerine sıtmayı tercih etmek.’ Nitekim biraz o noktaya getirildik. Bizi öldürmüyorlar fakat sürüm sürüm süründürüyorlar”
14 aydır oyun sergileyemediğini ve işsiz olduğunu belirten tiyatro sanatkarı Özgür Akıncıoğlu ise, “Başka bir yan iş yapabilirim, elde bir şeyler üretebilirim. Elde bir şey üretmek için malzemeyi alacak param yok benim” dedi Akıncıoğlu şöyle konuştu:
‘Pandemiden evvel de durumumuz iç açıcı değildi’
“2019 tiyatro dönemini açtık, 7-8 oyun kadar oynayabildik. Sonra mart ayında dünya genelinde pandemi başladı. Bu oynadığımız 7-8 oyunda yapımın masrafını karşılayamadığımız üzere bu oyunların yalnızca iki adedinde oyuncu yevmiyesi çıkabildi. Sahnelere bile para veremedik. Hem sahnelere borçlanmış olduk hem de bir altı oyun kadar cepten gitmiş oldu. Aslında bu, şu manaya geliyor: Pandemiden evvel de durumumuz iç açıcı değildi. Genelde yan işlerden para kazanıyoruz. Drama eğitmenliği, animasyon, dublaj üzere işlere gitmek zorunda kalıyoruz. Pandemiyle bir arada hepsi birden kesildi. Diğer bir yan iş, elde bir şeyler üretebilirim. Elde bir şey üretmek için malzemeyi alacak param yok benim. Kafede çalışmak istesem kafeler açık değil.
’14 aydır ailemin dayanağıyla ayaktayım ve maalesef ben şanslılardanım’
14 ay oldu, ben 14 aydır ailemin dayanağıyla ayaktayım. Ve ben şanslılardanım maalesef. Çok daha makûs durumda olan arkadaşlarımız var. Küçük küçük dayanışmalar oluştu. Ankara’da da Ankara Tiyatro Dayanışması oluştu. Kimi STK’lardan erzak yardımı alındı. Kulaktan dolma bilgilerle gereksinimi olduğunu bildiğimiz şahıslara öncelik vermek kaydıyla üç sefere mahsus olmak üzere bunlar dağıtıldı. Lakin bunların hiçbiri tahlil değil. Devletten maddi bir takviye almadık. Devletten maddi takviye alabilmem için benim bir yere kayıtlı olmam gerekiyor, bir çalışan olarak gözükmem ya da vergi mükellefi olmam gerekiyor. Biz bağımsız oyuncular olarak bu türlü çalışmıyoruz. Biz yevmiye tarzıyla ya da proje bazlı çalışan insanlarız.
‘Bizim için üretememek başlı başına ruhsal bir sorun’
Yerel idarelerle kimi görüşmeler yapılmak istendi. ‘Bize açık alanlarda yer verin, bize müsaade verin buralarda bir şeyler sergileyelim. Şayet gereksinim duyarsak ses sistemi üzere araçları temin edin ve biz buradan harçlık olarak paramızı kazanalım’ biçiminde Ankara Dayanışması’nın bir talebi oldu. Ama bu da karşılanmadı. Kökeni ruhsal sebepler olan bir sürü fizikî hastalıklar ortaya çıkmaya başladı. Bizim için üretememek başlı başına ruhsal bir sorun. Zira biz bununla var oluyoruz, kendimizi bununla söz edebiliyoruz. Tiyatro yalnızca para kazandığımız bir alan değil, kendimizi yarattığımız bir alan burası. Toplumsal çevreyi büsbütün yitirmiş durumdayız. Anti-depresan kullanımına başlayan birçok arkadaşımız var”
ANKA