Karadeniz Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi öğretim üyelerinden Dr. Hülya Çalışkan Akgül ve Doç. Dr. Serkan Demirel’in 2018 yılında başlattığı ‘Trabzon Protohistorik (Kalkolitik ve Tunç çağları) Yüzey Araştırma Projesi’yle kıymetli bulgular tespit edildi. Proje kapsamında yürütülen çalışmalarda Trabzon’un Düzköy ilçesi Çayırbağı Mahallesi Koskarlı mevkisinde bulunan bir mağarada, arkeologlarca, farklı boyutlarda 103 kesim taş alet bulundu. Yapılan birinci incelemelerle, ‘kesici’ olarak kullanılan taş aletlerin, milattan evvel 11 bin yıl öncesine ilişkin olduğu belirlendi.
Kanada’ya gönderildi
Obsidyen ve çakmak taşından yapılma aletlerden 7 tanesi, köken tahlili yapılmak üzere Kanada’daki McMaster Üniversitesi’nden Prof. Dr. Tristan Carter’e gönderildi. Elde edilen birinci sonuçlara nazaran, bölgede yaşayan birinci insan kümesinin ‘kesici alet’ olarak kullandığı düşünülen taşlardan 5 adedinin Kapadokya, 2 adedinin Trans Kafkasya (Gürcistan-Ermenistan) kökenli olduğu tespit edildi. Bölgenin bilinen insanlık tarihine dair kıymetli bir keşfe imza atan arkeologlar, Göbeklitepe’ye yakın periyotlara tarihlendirilen ‘Koskarlı Mağarası’nda daha fazla bulgu elde edebilmek için hafriyat yapmayı hedefliyor. Bu ortada mağaranın tam yeri ise açıklanmadı.
‘Trabzon’da bu kadar erken periyoda tarihlenen birinci mağara’
Kalkolitik ve Tunç Çağları Yüzey Araştırma Projesi’yle, Roma periyodu öncesine ilişkin bulgular aradıklarını belirten KTÜ Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi öğretim üyesi proje lideri Dr. Hülya Çalışkan Akgül, araştırmada en kıymetli bulguları 2019 yılında elde ettiklerini söyledi. Düzköy ilçesinde bir mağarada arkeolojik materyaller bulduklarını anlatan Dr. Hülya Çalışkan Akgül, “2019 yılında birinci sefer Düzköy vadisine giriş yaptık ve vadinin güneyindeki alanlarda bilhassa çalıştık. Burada ‘Koskarlı Mağarası’ olarak isimlendirdiğimiz bir mağarada tespit ettiğimiz taş aletler bizi çok sevindirdi. Zira şimdiye kadar bütün materyalin görülebildiği ve incelenmeye çalışıldığı bu kadar erken periyoda tarihlenen bilgilere sahip Trabzon’un birinci mağarası oldu” dedi.
‘İnsanoğlu’nun avcılık toplayıcılık yaptığı periyoda ait’
Buldukları taşların üzerindeki izlerin sistemli olduğunu ve doğal süreçlerle oluşmasının mümkün olmadığını belirten Dr. Hülya Çalışkan Akgül, mağarada buldukları taş aletlerin ayırt edici özellikleri hakkında şu bilgileri verdi:
“Sözünü ettiğimiz periyot, insanoğlunun hala avcı ve toplayıcı olarak yaşadığı, lakin bu hususta uzmanlaşmanın sağlandığı bir devir. Daha incelikli, daha yeterli rötuşlanmış, işlenmiş ve daha küçük taş aletler yapmaya başladıkları bir evre. Bizim ‘mikrolit’ olarak tanımladığımız bu aletler, 1 santimetre olacak kadar küçükler. Bunların da varlığıyla bu taşların insanoğlunun elinden çıktığını çarçabuk anlayabiliyoruz”
‘Günümüzden 13 bin yıl öncesi’
‘İlk insanların faaliyetlerini gösteriyor’
Mağarada buldukları kesimlerin çakmak taşı ile volkanik bir cam olan obsidyen taşından yapıldığını ve Trabzon’da obsidyen kaynağı bulunmadığı için bu taşın dışarıdan geldiğini düşündüklerini anlatan Dr. Akgül, “Bunu anlayabilmek için obsidyenleri ‘köken analizi’ olarak tabir edilen bir tahlile tabi tutuyoruz. Mağaradan seçtiğimiz 7 adet atık modül, Kanada’ya Dr. Tristan Carter’a incelenmesi için gönderildi. Kanada’dan gelen ön sonuçlara nazaran 7 adet modülden 5 tanesi Kapadokya kökenli yani Nevşehir, Aksaray, Ürgüp civarından. 2 tanesi ise ‘Trans Kafkasya’ kökenli. ‘Trans Kafkasya’ Ermenistan, Gürcistan hatta tahminen de Kuzeydoğu Anadolu’yu da içine alacak o coğrafyadan gelmiş olabileceği ileri sürüldü. Bu demek oluyor ki insanoğlunun aşikâr bir hareketi var. Hareketin güzergahını ya da hangi biçimlerde gerçekleşmiş olabileceğini söylemek güç olsa da biliyoruz ki bu gereçlerden biri Kapadokya’dan, oburu Trans Kafkasya’dan olmak üzere farklı bölgelerden Trabzon’a gelmiş. Paleolitik dediğimiz ya da günümüzden 13 bin yıl evvel bu bölgede bir insan faaliyeti, insan hareketliliği kelam mevzusuymuş. Biz, ‘Koskarlı Mağarası’ndan elde ettiğimiz taş aletlerle, bölgede hiç kimsenin olmaması üzere bir önyargıyı da kırmış olduk” diye konuştu.
‘Trabzon’da yaşamış birinci insan topluluğu’
Dr. Akgül, buldukları taş aletlerle o yıllarda bölgede yaşamış birinci insan topluluğunun izini keşfettiklerini söyleyerek, “Mağaradaki taş aletler Trabzon’da tespit edebileceğimiz birinci insan topluluğunu bize işaret ediyor. Şimdiye kadar en erkeni bu diyebiliriz lakin Koskarlı’nın tek olduğunu düşünmüyoruz ya da Koskarlı’nın milattan evvel 11 bin olmayabileceğini de göz önünde bulunduruyoruz. Orada rastgele bir hafriyata başlanabilirse tahminen daha da erken bir tarihe ulaşmak mümkün. ‘Mağara insanı’ diyebileceğimiz periyotta yaşamış bir insan topluluğuyla karşı karşıyayız. Koskarlı’da ve tahminen de bu bölgenin şimdilik birinci sakinleri. Araştırmalar devam ettikçe Trabzon bölgesinin biraz daha erken periyoda ilişkin birinci sakinlerini bulabiliriz” dedi.
‘Neredeyse Göbeklitepe kadar eski ve önemli’
Dr. Akgül, ‘Koskarlı Mağarası’nda buldukları taş aletlerin, insanlık tarihinin bilinen en eski yerleşik ömür alanı ve ibadethanesi olan Göbeklitepe ile yakın tarihlerde olduğu için kıymetli olduğunun altını çizdi. Akgül, “Göbeklitepe tüm dünya ve Anadolu için çok değerli. Trabzon’un ‘Koskalı Mağarası’nın değerini herkese gösterebilmek için bu kıyaslama tahminen yapılabilir. Koskarlı Mağarası ile Göbeklitepe ortasında koşullar biraz farklı lakin kıymetine vurgu yapmak için kullanılabilecek bir cümle olabilir. Koskarlı şu anda Trabzon bölgesinde birinci olduğu, birinci insan topluluğunu bize gösterdiği için ve nispeten Göbeklitepe’ye yakın bir tarih önerdiğimiz için bu türlü bir karşılaştırma yapabiliriz” dedi.