2018’den bu yana, 356 gazetecinin yargılandığı 240 davanın yaklaşık 600 duruşmasını izleyen ve belgeleyen Press in Arrest raporu; ceza hukuku önlemlerinin gazetecilerin yasal faaliyetlerini maksat alacak halde sistematik kullanıldığını ortaya koyuyor.
Yargılanan her on gazeteciden biri hakkında savcıların ömür uzunluğu mahpus istediğine dikkat çeken rapor, Türkiye’nin milletlerarası hukuk kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmekte sürekli olarak yetersiz kaldığı tespitinde bulunuyor.
İfade özgürlüğü akınlarında dönüm noktası: Darbe girişimi
Rapora nazaran, Türkiye’de 2016 yılındaki darbe teşebbüsünün akabinde ilan edilen harikulâde hal (OHAL), söz özgürlüğüne yönelik süregelen hücumlarda kıymetli bir dönüm noktası oldu ve basın kuruluşları süratle hükümete yönelik her tıp eleştiriyi susturmak üzere hazırlanmış bir dizi harika hal kararnamesinin maksadı haline geldi.
Süreçte çok sayıda basın kuruluşu kapatıldı, yasa dışı ilan edilen terörist kümelere üyelikle suçlanan gazeteciler hakkında başlatılan cezai soruşturmalar sonucunda onlarca gazeteci gözaltına alınarak fizikî ve kelamlı atağa maruz kaldı, son derece somut olan keyfi kovuşturma ve tutuklanma tehlikesi, birçok gazetecinin ülkeyi terk etmesine yol açtı ve bir dehşet ve otosansür iklimi oluşturdu.
Gazeteci yargılamaları ortalama 1 yıl 8 ay sürüyor
Rapora nazaran yargılanan gazetecilerin yüzde 72’den fazlasının isimli süreci bir yılı aşıyor. Gazeteci yargılamaları ortalama bir yıl 8 ay sürüyor.
Gazeteci davalarının yüzde 61’inde mahkeme heyeti en az bir kere değişti. Yargılama süreçlerinin uzamasına neden olan bu durum, makul müddette yargılanma hakkının ihlali manasına gelebiliyor.
Press in Arrest’in gözlemlediği en az 133 gazeteci davasında hakim heyeti en az bir sefer değiştirildi.
Davaların yüzde 20’sinde ise yargılamalar iddianamenin kabul edilmesinden en az altı ay sonra başladığı rapor edildi.
Press in Arrest veritabanında yer alan iddianamelere nazaran, gazetecilere yönelik suçlamalarda, savcılar, salt eleştirel haberleri yahut toplumsal medya paylaşımları nedeniyle gazeteciler aleyhinde soruşturma başlatmakta, haklarında gözaltı buyruğu vermekte ve tutuklama talep etmektedir Savlar yalnızca paylaşımlardaki eleştirel içeriğe dayanmaktadır.
Yargı makamları, cürüm ögelerini tespit etmek, isnat edilen kabahatlerin işlendiğine dair delil olabilecek kanıtları ortaya koymak, gözaltı ve tutuklamanın neden gerekli olduğunu göstermek ve kelam konusu sözlerin neden Anayasa ve milletlerarası hukukun garantilerinin dışında kaldığına dair makul münasebetler sunmak için samimi bir efor sarf etmemektedir. Gazetecilerin yargılandığı mahkemelerde sıklıkla tekrarlanan bu yaklaşım gazetecilere yönelik tutuklama kararlarını gerekçelendirmede taban olarak kullanılmaktadır.
AİHM’in Türkiye’de gazetecilerin tutuklu yargılanmasına dair çok sayıda davada karar açıkladığı belirtilen raporda yakın vakitte Nedim Şener, Ahmet Şık , Şahin Alpay, Mehmet Altan, Murat Sabuncu ve öbürleri AİHM gazetecilerin gazetecilik faaliyetleri nedeniyle çeşitli Ceza Kanunu ve Terörle Gayret Kanunu kararları temelinde tutuklu yargılanmasının AİHS’nin 5.ve 10. unsurları kapsamındaki haklarını ihlal ettiğine hükmettiği örnekleri yer alıyor.
Press in Arrest tarafından takip edilen 558 duruşma ortasından en az 69’unda çeşitli hak ihlalleri belgelendi.
En az 40 duruşmada savunmanın çeşitli talepleri değerlendirilmeden reddedilmiş, savunmanın kelamı kesilmiş ya da lokal mahkeme savunma avukatının konuşmasına müsaade verilmediği rapor edildi. Duruşmaların gazetecilerin yahut avukatlarının iştiraki olmadan yapıldığı durumların tespit edildiği çalışma, savunmanın delillerini dikkate almamaktaki ısrarın adil yargılanma hakkına ters olduğu tespitinde bulunuyor.
Press in Arrest’in gözlemlediği 356 gazeteciye yönelik en az 240 davadan, 63 gazeteciye yönelik 15 davada soruşturma evrakına dair saklılık kararı alınmış ve makul bir münasebet sunulmaksızın savunma makamının evraklara erişimi kısıtlandığı belirtiliyor.
Press in Arrest tarafından davası gözlemlenen en az 356 gazeteciden 38’i aleyhindeki davalarda, savcılar zımnî şahitlerin sözlerine çok ağır biçimde başvurmuş ve iddianameleri bu şahısların sözlerine dayanarak oluşturuldu. Press in Arrest, bu davaların en az 10’unda mahkemeler kâfi münasebet sunulmadığı halde bâtın şahitleri dinlemiş ve gazetecilere yöneltilen suçlamalarda bu şahitlerin tabirlerini temel alındığı rapor ediyor.